Bilinmeyen Yönleriyle Bodrum Kalesi 65
Komutan Jacques Gatineau’nun Bodrum Aziz Petrus Kalesi’nde yürüttüğü tahkimatların da personel sayısını artırmasının da sebebi yaklaşmakta olan Osmanlı tehditiydi.
Komutan Jacques Gatineau’nun Bodrum Aziz Petrus Kalesi’nde yürüttüğü tahkimatların da personel sayısını artırmasının da sebebi yaklaşmakta olan Osmanlı tehditiydi. Kale’de 1450’lerde paralı geçici asker ve hizmet personeli hariç yaklaşık 50 şövalye varken 1475’te bu sayı 70-100’e kadar çıkmıştı. 1513’den sonraki yıllarda İngiltere’den gönderilenler ile sayı daha da artacaktı. (*1)
Bodrum Garnizon Komutanı Jacques Gatineau, Kale’ye hangi yapıları kazandırmıştı ?
Prof Bernard de Vaivre’nin tespitlerine göre Komutan Gatineau, Kuzey Hendeği’nin doğusuna inşa ettiği çokgen burcun(bastion) ardından 1512’nin son bir buçuk ayında Kale’nin doğu perde duvarının kuzey uçta hafif batıya kıvrıldığı Saint Simon-Amagnon de Bigny Perde Duvarı’nın tam karşısına istinad duvarı ördürmüş, üstüne de kendi armasını oydurduğu bir friz yerleştirmişti. Mermer kesonun üstüne ise yine kendi adını ve slogan haline getirdiği “Tanrıya inanıyor ve güveniyoruz” içerikli latince bir kitabe yazdırmıştı(F. IAQES.GATI NEAU IN.DEO CONFIDO. 1512.).(*2)
Aynı inşai faaliyeti 1512 yılının son günlerinde de devam ettiren Gatineau, sarp yamaca ördürdüğü istinad duvarının Alman Kulesi ile Yılanlı-Revir Kulesi(Schlegelholt Kulesi) arasındaki Jean Cotet Perde Duvarı’nın karşısına Papalık, vefat eden Emergy d’Amboise, onun yerine Grand Master seçilen(22 Kasım 1512) Guy de Blanchefort arması ile kendi armasından oluşan 4’lü grup friz yerleştirmiş, altına da inançlı ve kararlı olduklarını ifade eden “Tanrıya inanıyor ve güveniyoruz” içerikli latince bir kitabe ile kendi adını yazdırmıştı.(*2age)
(“IN.DEO.CONFIDO”. F. IAQES.GATINEAU CAPITAMVS–1512. MAL.QVI.APIS QVI.NA.)
1513 senesinin başlarında yapımı sürdürülen istinad duvarının Yılanlı-Revir Kulesi’nin tam karşına denk gelen kısmına ise hendek projesinin fikir babası olan Pierre d’Aubusson ile Papalık, GM Guy de Blanchefort ve kendi armasından oluşan bir başka 4’lü friz yerleştirmişti. (*2age)
1513’ün Mayıs ayı itibarıyla hala Avrupa’dan Rodos’a gelmemiş olan Grand Master Guy de Blanchefort, Kos-Kalymnos-Leros genel komutanı Teğmen Louis de Schalinghe’nin üzerinden Kale Komutanı Gatineau’ya hitaben yazdığı mektupta Kuzey Hendeği’ne yönelik düşman girişimi ve erişiminin engellenmesi yönünde talimat göndermişti.(*2age)
Muhtemeldir ki bu talimattan sonra Gatineau, Türklerle gerektiğinde karadan irtibat ve iletişim kurulması maksadıyla bir dış kapı ile denizden(Harabe Halikarnas Koyu) gelebilecek tehditlere karşı bir kazamat inşa edilmesine karar vermişti. Aynı günlerde istinad duvarı inşaatı batıya doğru devam ediyorken Komutan Gatineau, Kuzey Hendeği’nin Kale tarafında 1450’lerde yapılmış olan ve Liman Kulesi’ne köprüyle erişilen GM Jean de Lastic-GM Antonio Fluvian Duvarı’nın tam karşısındaki istinad duvarının üst noktasına Papalık, GM Blanchefort armaları ile kendi armasından oluşan bir 3’lü grup friz daha yerleştirmişti. (*2age)
İnşai işler devam ederken 27 Mayıs 1513’te, Rodos’tan Kale’ye bazı belgeler gönderilmişti ve bunlardan biri turcimanno(tercüman) ofisindeki Demetri Serres’in uzun yıllar boyunca sadık hizmeti göz önünde bulundurularak kaleye 14 Mayıs 1512’de atanan birçok dilde uzman olan oğlu(figlio) Antonio Pellegrino hakkındaydı. Gönderilen belgede Pellegrino’nun alacağı maaşın 10 florin ve 16 aspers olduğu bilgisi iletilmişti.(*2age)
Kale’nin 1’nci Kapısı(ilk giriş-son çıkış kapısı)
Komutan Gatineau, Haziran ayı itibarıyla hendeğin kuzey yamacında başlattığı istinad duvarını devam ettirmekle birlikte yanısıra bir ilk giriş-son çıkış kapısı ile denizden(Harabe Halikarnas Koyu) gelebilecek tehditlere karşı bir kazamat projesi başlatmıştı. Öncelikle Kuzey Hendeği’nin batı kısmını ele almış, ilk iş olarak hendek ile anakara arasına Kale’nin dış giriş çıkış kapısının inşasına girişerek kayalık tümseğin kuzey batı kısmının altını kazdırmış, sonra dik yamaç yüzeyinde kapı yapılacak noktaya kadar hendeğin ortasından itibaren yükselen bir rampa inşa ettirmiş, ardından anakara tarafındaki tümseği kazdırarak kapıya kadar dış rampa oluşturmuş, tümseğin sırtına gelindiğinde hendeğe kadar kazıyı devam ettirip boşluğa ulaşıldıktan sonra da kapı monte ettirmişti. Böylece Kale’nin ilk giriş kapısının(birinci kapı) üstündeki mermer lentoya Bizans-Grek harfleriyle bir kitabe oydurmuştu. Bu kitabenin içeriği yaklaşık olarak şöyledir:
“Kim bu kaleden içeri kötü niyetle girerse, cezalandırılacaktır. 1513. Peder Şövalye Jacques Gastineau - Komutan.”.
Kapının iç lentosuna ise “Katolik Hıristiyanlığa bağlıyız” içerikli latince bir kitabeyle birlikte kendi adını yazdırmış, kitabenin üst kısmına da Papalık, GM Blanchefort armaları ile gül-zambak motifi eklediği kendi armasından oluşan 3’lü grup friz yerleştirmişti. (*2age)
“PROPTER.CATHOLICÀ.FIDE.TENETUR.LOCV. ISTUM. F. IAC. GATINEAV. CAP.1513.”
Bir Gatineau eseri olan ve Kale’ye ilk giriş-son çıkış sağlayan birinci kapıdan içeri girmek isteyen biri, önce anakara tarafından güneye doğru rampa çıkarak kapı önüne geliyor, açılan bu kapıdan hendek tarafına geçiyor, daha sonra kapı ile hendek rampası arasındaki kısa köprüden geçip hendek rampasından aşağı yürüyerek ikinci kapının bulunduğu T. Provana ve J. Aymer duvarının önüne varıyordu. (*2age)
Kazamat(caponier-moineau)
Kazamat projesi, limandaki silindir kulenin kuzey kesiminde düşmanın çıkarma yapma ihtimalini düşünerek topçu bataryasının deniz seviyesinde atış yapabileceği bir tabya ve korugan(caponier-moineau-serçe) projesiydi. Projenin uygulanacağı yer, Komutan Operti ve Aymer tarafından inşa edilen Revellino ile mazgallı silindirik Liman Kulesi’nin hizasında ve hemen yanında seçilmişti. O devirde böylesi savunma yapıları askeri mimarlık gerektiren bağımsız yapılar olabileceği gibi bir duvarın eteğine dahi inşa edilebilmekteydi. Bu tür unsurlar küçük ya da büyük genellikle ana yapıya veya örneğin bir hendeğe girişin engellenmesi, yaklaşan savaş gemilerinin topçu atışlarıyla uzaklaştırılması maksadıyla yapılmaktaydı. Top atışlarını esas alarak oluşturulmak istenen savunma sistemi, ilerde Kuzey Hendeği’nin kale tarafında inşa edilecek yapıları da kapsayacaktı. Komutan Gatineau’nun bu savunma yapısı hakkındaki Prof Nicolas Faucherre’nin yorumu şöyledir:
“Bodrum Kalesi’ndeki kazamat(caponier-moineau), kara cephesi ile liman cephesi arasındaki bağlantıyı kesen bir yapıdır. Hendeğe girişleri arkadan dövebilmektedir... Komutan Jacques Gastineau’nun bu savunma yapısı, hendeğin yamacını bir biçimde aşıp onu geçerek içeri erişim sağlandığında bu kez sırtı denize dönük olarak kaleye girmeden önce liman boyunca bir refüjden geçilmesini zorunlu kılmaktadır. Sistemin merkezi, limanın girişini, hendeği ve yeni kapalı alanın kapısını aynı anda kontrol edebilmektedir. Bu haliyle batı dünyasında şimdiye kadar yapılmış en büyük kazmat-korugan(31,80 x 10,80 m) olarak tasarlanmıştır.... Yangın planı, her bir çıkıntının sağındaki bol miktarda havalandırmayla bağlantılı olması özellikle zekicedir. Dört metreden daha kalın olan sol taraf, limanın tüm sektörünü ve arka girişini kaplayacak şekilde farklı bir fanın içine yerleştirilmiş, tekerlekler veya sehpalar üzerindeki topçu silahları için dört büyük kalibreli mazgalla delinmiştir. Daha ince olan sağ taraf, kapıyı her iki taraftan çerçeveleyen iki mazgalla ve hendek ile karşı kayalığın ayağını kapsayan diğer üç mazgalla delinmiştir. Geçitte, kayalık tabana rağmen biri küçük bir barut şarjörü, diğeri ise karşı mayın şaftı olmak üzere iki girinti oluşturulabilmektedir... Topçu ve patlayıcı mayınların otlatma ateşlerine uyum sağlaması, Oniki Ada’nın şövalye kaleleri için onları silip süpürecek son şoktan önceki en tutarlı tahkimat ve takviye çalışmalarıdır.”(*3)
Komutan Gatineau, 2013’de inşa ettirdiği kazamatın(topçu koruganı-caponier-moineau) güney, batı ve doğu duvarlarına Papalık-GM Blanchefort ve kendi armasından oluşan neredeyse birbirinin aynısı 3’lü grup friz yerleştirmişti. Bunlardan kazamatın güney ve batı yüzündeki frizlerin üstüne gül figürlü Gatineau arması, doğu yüzündeki frizin üstüne ise kitabeli Gatineau arması monte ettirmişti. Bu kitabe de önceki 2 frizde yazılı olanla aynı olup şöyledir: (*2age)
“IN.DEO.CO.FIDO.F.JAC.GATINEAV CAPT. 15..”( “Tanrıya inanıyor ve güveniyoruz”
İnşai faaliyetlerin devam ettiği günlerin birinde Rodos’tan Kos’a gönderilen 27 Kasım 1513 tarihli Bodrum Kalesi hakkındaki bir mektupla Katolik Hırıstiyanlığa(Papalık) bağlı St Jean Şövalyeleri Rodos Emirliği’ne kendini adayan Bodrum Aziz Petrus Kalesi sakinlerinden Antonio Bonerano’ya sadık hizmetlerinden dolayı ölene kadar Kale bütçesinden her yıl 14 aspers maaş verileceği için Kos-Narangia ahalisinden arazi vergisi, kira taksidi gibi ödeme yükümlüğü olanlara tebligat yapılmıştı.(*4)
Guy de Blanchefort’un vefatı-Fabrizio del Carretto’nun Grand Master Seçilmesi
Fransa’da(Auvergne) bulunduğu sırada 22 Kasım 1512 tarihinde St Jean Rodos Şövalyeleri’nin başı(Grand Master) seçilen Guy de Blanchefort, görev yerine hemen hareket etmeyip bir yıl bekledikten sonra çok iyi hazırlanmış bir gemiye binerek Rodos’a doğru yola çıkmıştı. Blanchefort, kendisini taşıyan bu gemi Mora Yarımadası’nın yakınındaki Zakynthos Adası’na yaklaşırken yolculuk sırasında vefat etmiş(24 Kasım 1513), cenazesi Rodos’a getirilmiş ve Saint-Jean Kilisesi’ne gömülmüştü. Bu olup bitenlerden sonra Aralık ayında Rodos’a yeni Grand Master seçilmesi gerektiğinden Papalık’ta yapılan, her dilden rahibin katıldığı 15 Aralık 1513 genel kurulunda İtalyan Birliği Amirali ve Başkumandanı Fabrizio del Carretto, St Jean Rodos Şövalyeleri’nin başı(Grand Master) seçilmişti. (*5)
Genel Kurul’da seçimden başka bazı kararlar daha alınmıştı. Bunlardan biri Türk saldırılarından korkulduğu için Rodos’ta 550 şövalyenin kalması, bir diğeri ise gerekli harcamalar için yılda 39.600 scudi tahsis edilmesiydi. Silah teçhizat, tahkimat, erzak temini gibi olağanüstü durum harcamaları GM’ın bizzat kendisine bırakılmıştı. Böylece gittikçe kaçınılmaz hale gelen Türk saldırısı beklentisiyle savunma sistemleri hazırlanmış, cephanelikler yenilenmiş, tahkimatlar modernleştirilmişti. Claudio Lorenzin, Fransa’dan büyük miktarda topçu getirilmesini sağlamış, öte yandan Basilio della Scola gibi çok sayıda İtalyan Mimar yeni silahları tanıtması için Rodos’a çağrılmıştı. (*6)
15 Aralık 1513’de Carretto’nun seçildiği genel kurul, 22 Kasım 1512’de Blanchefort’un seçildiği genel kurula kıyasla çok kalabalık geçmişti. Örneğin, öncekine sadece 16 İngiliz Peder-Şövalye katıldığı halde buna 38 kişi katılmıştı ve bunların içinde Thomas Newport ile Thomas Sheffield gibi önemli isimler de vardı. Newport, İngiltere’den ayrılmadan önce toplamış olduğu 1.000 sterlinle beraber Rodos’a varır varmaz İngiliz Krallığı ve Clerkenwell Manastırı’nın geciken aidatını peşin ve nakit olarak ödemişti. Thomas Sheffield, 1513’ten itibaren Rodos’taydı ve İngiltere ile İrlanda’nın ortak hazinesine gözetmenlik yapıyordu. (*1age).
İngiliz Birliği peder şövalyelerinin sayısı genelde diğerlerine nazaran daha az olmasına rağmen 1513 yılı itibarıyla Türk işgali korkusundan dolayı İngiltere’den hayli kalabalık bir bölük gönderilmiş, böylece levantta epey güçlenmişti. Bunlardan sayıları fazla olmayan bazıları Bodrum Kalesi’nde “caravan”(kervan-resmi korsanlık) yükümlülüklerini yerine getiriyordu. Rodos’daki garnizon, kale, tahkimat ve manastırlarında 3 yıldan fazla kalan peder şövalyeler, kıdemli personel sınıfına terfi edip “precetor” oluyor ve ülkelerine, evlerine dönmek yerine Rodos’ta kalıp hizmet vermeye devam edebiliyordu. Bu durumda ihtiyaç duyuldukça onlara 3 yılı aşmayacak şekilde tarım yapmaları için arazi ve lisans da veriliyordu(*). İstihbarat işleri İngilizlerde olduğundan çömez peder şövalyeler de kıdemliler gibi ara sıra yerel komisyonlar ve diplomatik konularda görevlendiriliyorlardı. Yine de çömezlerin elçilikten ziyade kuryelik ya da yaverlik gibi pozisyonlarda kullanılmaları daha muhtemeldi. Doğrusunu ifade etmek gerekirse İngilizler, İrlandalı emsallerinden farklı olarak, doğuştan asil soylu bir lordluğa bağlı olarak askeri hizmette bulunmaya alışkın olduklarından 1513’e kadar ülke dışında halk adına askerlik hizmetinden kaçınmış görünüyorlardı.(*7)
Devam eden inşai faaliyetler
Yapımı devam eden kazamatın doğu duvarının kuzeyi ucu ile güney ucuna GM Fabrizio del Carretto’nun ilk günlerinde bitirilmiş olması nedeniyle Papalık ve Carretto armasının birlikte oyulduğu birer mermer friz yerleştirilmişti. Kazamatın yapımından sonra Kale Komutanı Gatineau çalışmaları 1514 itibarıyla Kuzey Hendeği’nin doğusunda yaptırdığı burcun(bastion) alt duvarlarına doğudan(denizden) ve kuzeyden(karadan) gelecek tehditleri bertaraf edecek şekilde top mazgalları inşasıyla devam etmişti. Buradaki iş tamamlandıktan sonra ise Kuzey Hendeği’nin sarp kayalıktan oluşan karşı yamacının batı ucu ile iç denize(koy) bakan yüzüne istinad duvarları ördürmüştü. Gatineau, bunlardan hendeğin batı ucundaki kaleye bakan istinad duvarına Papalık, Fabrizio del Carretto armaları ile kendi armasının işlendiği mermer bir friz yerleştirmişti. Carretto armasının üstüne kazılmış kitabe şöyledir: (2*)
IHS IN.DEO.CO.FIDO.F.JAC.GATINEAV CAPT.1514 (“Tanrıya inanıyor ve güveniyoruz”)
Bu günlerin birinde, 13 Şubat 1514’te Rodos’tan(Carretto’dan) gönderilen bir resmi yazıda kale sakini Antonio de Bossolx’un baş tercüman(turcimanno) olduğunun teyidi bildirilmişti.Bossolx, GM d’Amboise tarafından önceki turcimanno Demitri de Serres’in yerine kalenin ömür boyu tercümanı tayin edilmişti.(*4age)
Jaques Gaitineo’nun Bodrum Kalesi’ndeki komutanlık süresi, 1514 Şubat sonunda bitmişti....
devam edecek...
mehmet cilsal-tarih araştırmacısı
KAYNAKLAR
1*- AOM 282, fo. 76v; 75, fo. 68r ; AOM 82, f. 38r; AOM 402, f. 103v, 164r–v.; AOM 403, fos. 168v–169r, 193v–194r
“The Knights Hospitaller of the English Langue 1460–1565” by Gregory O’Malley
“The Hospital and the English Crown, 1509–40”
2*-“Une campagne de travaux méconnue au château Saint-Pierre au XVe siècle” byMonsieur Jean-Bernard de Vaivre
AOM.402,f.197v-198v.; Malta Cod. 402, f. 197v.
3*-“Les moineaux de l’Hôpital. Fortification du Dodécanèse hospitalier en 1513” by Prof Nicolas Faucherre, d’histoire de l’art et d’archéologie des mondes médiévaux Aix-Marseille Université
4*- “The Prior of the Knights Hospitaller in Late Medieval England” by Dr.Simon Phillips
Malta Cod. 402, f. 200v-201v.; Malta Cod. 402, f. 205r-v.
5*- https://fr.wikipedia.org/wiki/Guy de Blanchefort (grand mastre)
6*- (E. Brockmann, The two sieges of Rhodes, 1480-1522, London 1969, pp. 24, 32, 74; Kenneth. M. Setton, Europe and the Levant in the Middle Ages and the Renaiss., London 1974, IX, pp. 389, 397 s., 407 s., 413, 420; R. Aubert de Vertot, Histoire des chevaliers hospit. de S. Jean de Jérusalem, Paris 1726, II, pp. 310, 409-420;) by Tiziana Bernardi
7*- “The English Province of the Order of Clunyin the Fifteenth Century” by Rose Graham,
“Les archives la bibliothèque et le trésor de l'Ordre de Saint-Jean de Jérusalem à Malte. Paris: E. Thorin.” , “Rhodes”by Delaville Le Roulx, J. (Joseph). (1883).