Bodrum Kalesi’ne (Saint Pierre Chateau-St.Peter’s Castle) çok çok önemli ve değerli yapı unsurları kazandıran Komutan Jacques Gaitineo’nun görev süresi 1514’ün Şubat ayının sonunda bittiği halde Komutanlık devir teslimi biraz zaman almıştı.
Kale’deki gündelik hayat ve bazı kurallar(1514):
Görev değişikliğinin yapıldığı bu dönemde Rodos GM Karargahı’ndan Kale’deki personelin görev ve yükümlülüklerine dair düzenleyici resmi kurallar içeren detaylı bir talimat gelmişti. Gündelik hayat hakkında çok değerli bilgiler veren bu talimatın içeriği şöyleydi:(1*)
“Bellechassagne Komutanı, Château Saint-Pierre’imizin(Bodrum Kalesi) Komutanı Peder Jacques Gastineau’ya(Gaitineo) ve gelecekteki komutanlarına selam olsun...
Kalemizdeki yoldaşların bazıları herkes adına GM’lığın ve yüce konseyimizin huzuruna çıkıp normalde tabi olmadıkları yükümlülüklerin ağır yükü altında oldukları konusunda şikayette bulunduktan sonra bu tür konularla ilgili acil önlemler alınması yönündeki taleplerini bize iletmiştir. Bunun gibi acil meselelerle ilgili olarak daha önce Grand Master Peder Aimery d’Amboise döneminde 11 Eylül 1504 tarihinde yayımlanan genelgeye sadık kalacak şekilde harekete geçilmesini, bunun için saygıdeğer baş icra memuruna(bailif), Morea ve Mayorka icra memuru ile saygıdeğer amiralin teğmenine soruşturma yapmaları için gereğini rica ettik.
Soruşturma tamamlanıp raporlar aldıktan sonra ilk olarak Kale Komutanı’nın görev gereği veya hazine memurunun dini ihtiyaçları için brigantin gemisini Lango’ya(Kos) gönderdiğinde her zaman o gün için bir polis ya da inzibatın atanmasını ve her birine yetecek kadar personel erzakı verilmesini emrediyoruz. Yani sabah kahvaltısı, öğle yemeği ve kaleye dönüldüğünde de akşam yemeğinin Komutan’ın rızası dahilinde yemekhanede yenilmesini; hazine memuru talep ederse akşam yemeğinin hazineden karşılanmasını; fitil gönderildiği için veya herhangi bir meşru nedenden dolayı Brigantine Lango’da kalırsa, dönüşünde onu gönderenin(hazine-kasa sorumlusu) görev süresi boyunca refakatçilere yaptığı masrafları Lango’da kaldıkları her gün için para ya da erzak olarak geri ödemesini emrediyoruz.
Aynı şekilde Kale’nin brigantin gemisi, kireç ocağının yanı sıra ekmek pişirmek ve mutfak için odun, dal, çalı çırpı taşımak üzere büyük yük teknesine eşlik ettiğinde, Komutan’ın gün boyunca kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeği gerektiği için mümkün olduğu kadar çok erzak sağlamasını emrediyoruz ve eğer tesadüf eseri bu büyük birliğin geri dönmeme ihtimali varsa bunun da hesap edilerek Komutan’dan geri dönene kadar yetecek erzak göndermesini istiyoruz.
Rahmetli büyük üstadımızın mektubunda bildirdiği gibi çok zaruret halleri dışında sahabelerin (inanmış, adanmış Hristiyan pederlerin) odun kesme ve yükleme zorunluluğunun bulunmadığını da beyan ederiz. Brigantine’in yokluğu durumunda eğer göndermişlerse, Komutan veya hazine memuru, merhum büyük üstadın mektuplarında belirtildiği gibi o gün yük gemisiyle göreve gitmeyenlerin, gidenlerin yerine nöbet tutması zorunludur. Aynı şekilde, Lango’ya(Kos) giden yoldaşlar şans eseri kendi işleri için orada kalmak isterlerse, ki bunu polis memurunun tasdik etmesi gerekir, bu durumda Komutan’ın veya hazine memurunun onlara erzak sağlaması veya orada kalmasına izin vermesine gerek bulunmamaktadır. Benzer şekilde brigantine büyük tekneye eşlik etmeye gittiğinde her refakatçinin ev için bir kucak dolusu odun alması mecburidir. Refakatçinin kucak dolusu odun taşıması ve erzak masraflarını Komutanlığın karşılaması dikkate alınarak, Komutan fırınında ekmek pişirenler, fırının kullanım hakkı kuralına göre ekmeğin parasını ödemek zorundadır. Aynı şekilde Kale Komutanlarına her evde gerçekte bulunan kişileri dikkate alarak kale halkına evdekilerin sayısına göre su vermelerini emrediyoruz. Aynı şekilde hukuk ve hafif ceza davalarında refakatçilerin olağan(normal) cezaevine yerleştirilmesini emrediyoruz.
İnsanları ancak çok önemli ceza davaları nedeniyle zindana atmalıyız. Aynı şekilde her polis memurunun barbikanda bizzat nöbet tutmasını ve zorunlu haller dışında yerine başkasını gönderememesini istiyor ve emrediyoruz. Böyle bir durumda hasta veya orada bulunmayan kişinin yerine başka bir inzibat(polis) hem gözetleme kulesinde hem de kale kapısında nöbet tutacaktır. Aynı şekilde kalenin köpeklerine de iyi davranmaya özen göstermenizi istiyor ve emrediyoruz ki sayıları çok az olduğundan eskisi gibi çoğalabilsinler...”
Yukarıda aktarılan talimat yazısından da anlaşılacağı üzere Bodrum Kalesi personeli ve ahalisinin bazıları kurallara uyarken, bazıları uymuyordu. Rütbe veya mevkisi düşük olanlarla yevmiyesi az olan Rumlar ve ağır işlerde çalıştırılan diğer kişiler hayatlarından memnun olmayıp şikayetçiydiler (kölelerin bu hakkı yoktu). Aslında Dr.Simon Phillips’in tespitlerine göre kaledeki insanların çoğu ya ticaret için ya da Şövalyeler tarafından istihdam edildikleri için oradaydı. Örneğin, kadim kale sakinlerinden biri vefat ettikten sonra geride bıraktığı dul eşi Catherine tu Sinadenu’ya 7 oğluyla birlikte Katolik Hrıstiyanlığa hizmet ettiği için GM tarafından orada ömür boyu yaşama hakkı verilmişti(2*). Öte yandan Bodrum Kalesi ve Kos arasında bir trafik olduğu, Kale personelinin brigantin gemisi ve büyük yük teknesiyle yarımadanın ıssız kıyı ve topraklarına yanaşarak duvar işçiliğinde lazım olan kirecin kaynatılması için, fırın ya da mutfak ocaklarında aş ekmek pişirilmesi için odun, dal, çalı çırpı toplandığı; Kale nüfusunun su sıkıntısı çektiği, personele uzun nöbetler tutturulduğu, ağır suç işlemediği halde kişilerin zindana atılabildiğini Komutan Jacques Gaitineo’ya gönderilen talimattan öğreniyoruz.
Kale’nin yeni Komutanı İngiliz Peder Thomas Sheffield(1514-1516):
Rodos GM’lığı, 13 Şubat 1514 tarihinde Peder Jacques Gaitineo’ya gönderdiği yazısıyla Bodrum Kalesi Komutanlığı görevinin sona erdiğini bildirmiş, onun yerine İngiliz Rahip Şövalye Thomas Sheffield’i atamıştı(3*). Bu iki komutan da Şubat-Mart ayı boyunca Kale’de bir aradaydı ve muhakkak ki halef olan selefine içerdeki ve dışardaki işleyiş hakkında bilgi verip tecrübelerini aktarmış, hem çevreyi hem düşmanları olan Türkleri anlatmıştı. Yeni Komutan Sheffield, daha önce değinildiği gibi Beverley Şatosu Komutanlığı’ndan Rodos’a gönderilmiş ve 1513 senesinden itibaren İngiltere ile İrlanda’nın ortak hazinesine gözetmenlik yapmanın yanısıra manastırların yıllık aidatlarını peşin ve nakit olarak Rodos GM’lığına ödeme yükümlüğünü üstlenmişti. 1513 senesi, Osmanlı Donanması’nın Rodos’un karşısındaki Marmaris-Fethiye limanlarında toplandığı, ardından Bodrum Kalesi önünde gövde gösterisi yaptığı seneydi.
İngiliz Şövalyeler yaklaşan saldırı korkusuyla İngiltere’ye haber yollayıp acilen Roma’daki Papalığa takas yoluyla 2.700 £(12.000 düka) gönderilmesini talep etmişti. Sheffield, 1 Mart 1514’den itibaren fiilen Bodrum Kalesi Komutanlık makamındaydı ve bunun yanısıra aynı zamanda aktif olarak donanma komutanlığı da yapmaktaydı. İngiltere’ye doğuda yaşanan meseleler ve gelişmeler hakkında sürekli rapor da gönderiyordu. (4*)
Teamül gereği komutanların görev değiş tokuşu esnasında alt mevkii ve makamlarda da bazı atamalar yapılmaktaydı. Kale’de uzun süre hizmet veren personel, kale içi pozisyonlara birilerini önerme hakkına sahipti. Örneğin 15 Şubat 1514’de Kale’nin turcimanno’su(tercüman) Antonio Bossolx, Jacomo Carelo’yu yerine aday göstermişti.Tercümanın diplomaside ya da düşman mesajlarını ele geçirip deşifre etmede çok önemli ve pratik bir rolü vardı. Başka bir örnek ise Kale’deki aşayiş sağlayan inzibatlarla(polis) ilgiliydi. Bu günlerde Fransız Dili(Grubu)’nin silahlı hizmetkarı Peder Dennis de Achenille istifa etmiş, terfi alan Peder Francisco d’Agant onun yerine atanmıştı. “Serviens” veya “armatum” olarak anılan bu silahlı hizmetkarlar, kalesine bağlı muhafızlar olup mirasa konu kalıtsal toprakları elinde bulunduran yerel polis memurlarıydı (5*).
Bunların başına kaleye çok emeği geçen ve tanıdık bir sima olan Jacques(Iacobo) Aymer, komiser tayin edilmişti. Eski Komutan’ın daha düşük bir pozisyona tayin edilmesinin sebebi muhtemelen kalenin eski kadrolarının ve tecrübeli personelinin azalmış olmasıydı. GM Carretto, 30 Haziran 1514 tarihinde ona kişiye özel bir mektup yollamış ve kalede dönen ticari işlerle ilgili olarak “dretti” toplama memurlarını teftiş edip denetlemesini istemişti(6*). “Dretti” ve “Glabella” bir tür dolaylı vergi türü olup “dretti” şaraptan, “glabella” ise bisküvi kategorisindeki kuru kek, galette, petit-börre, kurabiye ve benzerlerinin satışından alınıyordu. GM Carretto döneminin bu vergileri ise kadırgalardaki silahların bakımı için kullanılıyordu. 1514 yılında Rodos genelindeki “glabella” toplama yetkisi Joannis Caloriti’nin, “dretti” toplama yetkisi ise Constantinos Marquese’ndi. O yıl için “glabella” ve “dretti”nin toplam miktarı 18.500 Rodos floriniydi; bunun 11.600 florini şarap ve bisküvi olarak “glabella”dan, 6.900 florini “dretti”den geliyordu. GM Carretto’nun 30 Haziran 1514’da Jacques(Iacobo) Aymer’e özel gönderdiği görev emri, şarap ticaretinden toplanan “dretti”den ibaret olmayıp kaledeki her türlü ticaretle ilgiliydi.
Bodrum Kalesi ahalisiyle ilgili bir diğer husus ise her ne kadar GM talimatında bahsedilmese de kale ahalisinin meyve sebze ihtiyacının nasıl karşılandığı hakkındaydı. Kuzeyden güneye en fazla 137, doğudan batıya 134 metrelik bir alanı olan kale içinde ekip biçecek hiç yer yoktu. GM’lık bu sorunu egemenlikleri altındaki adalarda bulunan arazi tahsisleri ve bağışlar sayesinde çözmüştü. 6 Temmuz 1514 tarihli bir belgeye göre Kos’un Andimachia köyündeki 1500 moggia’lık tarla ve meyve bahçeleri Bodrum Kalesi(St. Peter’s Castle) Komutanı’na tahsis edilmişti. Bu nedenle bu arazilerin bakımı ve gözetiminden Andimachia Kalesi muhafızları sorumluydu(7*).
Komutan Thomas Sheffield’in Bodrum Kalesi’ne inşai katkısı:
Kuzey Hendeği’nin sarp duvarları 1514-1516 arasındaki 2 yıllık döneminde Sheffield, 1516-1518 döneminde Hamburch tarafından tamamlanması Komutan Jacques Gaitineo’nun iki ardılına kalmıştı. İngiliz Peder Şövalye Sheffield, Kuzey Hendeği’nin güney kısmında günümüzdeki konser alanının “L” şeklindeki güney ve doğusunda devasa duvar inşaatını başlatmış, akabinde surdaki tahkimatlı parapetlere topçu bataryaları için mazgallar açtırmıştı. Kale’nin batı perde duvarı ile birleştirilen azametli silindirik yapı ise İtalyan arkeologlardan Gerola ile Mauri’nin “C” Kulesi olarak adlandırdığı bastiondu ve işlevi, iç denizden yaklaşan düşman gemilerini bombardımana tutmaktı. Komutan Sheffield, “L”şeklindeki azametli bu duvara belirli aralıklarla ve özenli biçimde kendi armalarını monte etmişti. Tüm bu işleri bitirmenin maliyeti yaklaşık 6.000 Rhodes florinine mal olmuştu ki bu, Ortak Hazine’nin hemen peşin ödeyemediği bir meblağdı. Bunun için İngiliz Dili Birliği içinde dayanışma başlamıştı. Sheffield, Bodrum Kalesi’nin tahkim ve onarımlarına harcadığı paranın çoğunu ona Thomas Newport’dan borç almıştı(8*). Örneğin 1513 senesinde İngiltere’den ayrılmadan önce 1.000 sterlin toplayan Thomas Newport, o yılın Kasım ayında Rodos’a ulaştığında İngiliz Dil Birliği’nin ödemekle yükümlü olduğu meblağı Grand Master’lığa peşin ve nakit ödemişti(9*) ama en muhteşem olanı, 1515 yılında Francis Bell ve Lancelot Docwra tarafından Rodos'a getirilen Thomas Docwra’nın 20.000 düka değerinde işlenmemiş gümüş ve nakit hediyesiydi(10*). Daha geriye gidersek, 1506’lardan beri da Venedikli bir tüccar adına Rodos’a mal ithal eden Thomas Newport, Mısır ile ticaret yapmak için Rhodiot Francino ile ortaklık kurduğunda Rodos Manastır Şövalyeleri bile kendi hesaplarına mal ithal edebiliyordu(11*). 1516’da birkaç Türk nakliye gemisini ele geçiren Thomas Newport, kendi hesabına korsanlığa bulaştığı gibi aynı zamanda resmen Rodos deniz-donanma komutanlığının da başındaydı(12*). Jacques Gaitineo’dan Bodrum Kalesi Komutanlığı’nı devralan Thomas Sheffield’in görev süresi aslında 2016’nın sonunda bittiği halde Kale içindeki surların tamir ve tahkimatı, topçu mevziileri, istihkam faaliyetleri bitmemişti, çünkü elinde henüz daha tüketmediği önemli bir masraf bütçesi vardı ve işleri ta ki 13 Haziran 1517’e kadar bir türlü tamamlanmamıştı, (13*).
devam edecek...
mehmet cilsal-tarih araştırmacısı
KAYNAKLAR
1*-“En témoin de ce [...] en cire etc. Donné etc. le 27 mai 1414 .[sîc, pour 1514]”
(MM. Jean Richard, Jean Leclant ve Robert TURCAN)
“Icône offerte en Chypre par un commandeur des Hospitaliers (information)”
by Monsieur Jean-Bernard de Vaivre
2*-Malta Cod. 406, f. 232r. by Dr.Simon Phillips
3*-Malta Cod. 401, f. 236r, 27 April 1512; Ibid. 402, f. 197v, 27 May 1513; ibid. 402, f. 205r-v, 13 February 1514; Ibid. 402, f. 203r, 15 February 1514.
4*-Claudius E.vi, fo. 112v.; AOM 81, fo. 46v; 406, fos. 220v–221r; ; AOM82, fos. 114v, 137v.
5*-Malta Cod. 402, f. 206r
“The Countryside of Hospitaller Rhodes” by Prof Anthony Luttrell
“The Prior of the Knights Hospitaller in Late Medieval England” by Dr.Simon Phillips
6*- Malta Cod. 403, f. 237r.; Malta Kod. 403, f. 238r-v. by Dr.Simon Phillips
7*-Malta Cod. 399, f. 217r-v. by Dr.Simon Phillips
8*-AOM78, fo. 108r; 406, fos. 189v–190r.
9*-laudius E.vi, fos. 113r–114v,
10*-AOM 404, fo. 149r
11*-“The Knights Hospitaller of the English Langue 1460–1565” by Gregory O’Malley
AOM 54, 93r. ç
12*-“The English Langue in Rhodes, Italy, and Malta, c.1460–1540” by Gregory O’Malley
AOM 397, fo. 223r; 398, fo. 198v
13*-Malta Cod. 406, f. 231v-232r.
BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE BODRUM KALESİ-66
Bodrum Kalesi’ne (Saint Pierre Chateau-St.Peter’s Castle) çok çok önemli ve değerli yapı unsurları kazandıran Komutan Jacques Gaitineo’nun görev süresi 1514’ün Şubat ayının sonunda bittiği halde Komutanlık devir teslimi biraz zaman almıştı.
Kale’deki gündelik hayat ve bazı kurallar(1514):
Görev değişikliğinin yapıldığı bu dönemde Rodos GM Karargahı’ndan Kale’deki personelin görev ve yükümlülüklerine dair düzenleyici resmi kurallar içeren detaylı bir talimat gelmişti. Gündelik hayat hakkında çok değerli bilgiler veren bu talimatın içeriği şöyleydi:(1*)
“Bellechassagne Komutanı, Château Saint-Pierre’imizin(Bodrum Kalesi) Komutanı Peder Jacques Gastineau’ya(Gaitineo) ve gelecekteki komutanlarına selam olsun...
Kalemizdeki yoldaşların bazıları herkes adına GM’lığın ve yüce konseyimizin huzuruna çıkıp normalde tabi olmadıkları yükümlülüklerin ağır yükü altında oldukları konusunda şikayette bulunduktan sonra bu tür konularla ilgili acil önlemler alınması yönündeki taleplerini bize iletmiştir. Bunun gibi acil meselelerle ilgili olarak daha önce Grand Master Peder Aimery d’Amboise döneminde 11 Eylül 1504 tarihinde yayımlanan genelgeye sadık kalacak şekilde harekete geçilmesini, bunun için saygıdeğer baş icra memuruna(bailif), Morea ve Mayorka icra memuru ile saygıdeğer amiralin teğmenine soruşturma yapmaları için gereğini rica ettik.
Soruşturma tamamlanıp raporlar aldıktan sonra ilk olarak Kale Komutanı’nın görev gereği veya hazine memurunun dini ihtiyaçları için brigantin gemisini Lango’ya(Kos) gönderdiğinde her zaman o gün için bir polis ya da inzibatın atanmasını ve her birine yetecek kadar personel erzakı verilmesini emrediyoruz. Yani sabah kahvaltısı, öğle yemeği ve kaleye dönüldüğünde de akşam yemeğinin Komutan’ın rızası dahilinde yemekhanede yenilmesini; hazine memuru talep ederse akşam yemeğinin hazineden karşılanmasını; fitil gönderildiği için veya herhangi bir meşru nedenden dolayı Brigantine Lango’da kalırsa, dönüşünde onu gönderenin(hazine-kasa sorumlusu) görev süresi boyunca refakatçilere yaptığı masrafları Lango’da kaldıkları her gün için para ya da erzak olarak geri ödemesini emrediyoruz.
Aynı şekilde Kale’nin brigantin gemisi, kireç ocağının yanı sıra ekmek pişirmek ve mutfak için odun, dal, çalı çırpı taşımak üzere büyük yük teknesine eşlik ettiğinde, Komutan’ın gün boyunca kahvaltı, öğle yemeği ve akşam yemeği gerektiği için mümkün olduğu kadar çok erzak sağlamasını emrediyoruz ve eğer tesadüf eseri bu büyük birliğin geri dönmeme ihtimali varsa bunun da hesap edilerek Komutan’dan geri dönene kadar yetecek erzak göndermesini istiyoruz. Rahmetli büyük üstadımızın mektubunda bildirdiği gibi çok zaruret halleri dışında sahabelerin (inanmış, adanmış Hristiyan pederlerin) odun kesme ve yükleme zorunluluğunun bulunmadığını da beyan ederiz. Brigantine’in yokluğu durumunda eğer göndermişlerse, Komutan veya hazine memuru, merhum büyük üstadın mektuplarında belirtildiği gibi o gün yük gemisiyle göreve gitmeyenlerin, gidenlerin yerine nöbet tutması zorunludur. Aynı şekilde, Lango’ya(Kos) giden yoldaşlar şans eseri kendi işleri için orada kalmak isterlerse, ki bunu polis memurunun tasdik etmesi gerekir, bu durumda Komutan’ın veya hazine memurunun onlara erzak sağlaması veya orada kalmasına izin vermesine gerek bulunmamaktadır. Benzer şekilde brigantine büyük tekneye eşlik etmeye gittiğinde her refakatçinin ev için bir kucak dolusu odun alması mecburidir. Refakatçinin kucak dolusu odun taşıması ve erzak masraflarını Komutanlığın karşılaması dikkate alınarak, Komutan fırınında ekmek pişirenler, fırının kullanım hakkı kuralına göre ekmeğin parasını ödemek zorundadır. Aynı şekilde Kale Komutanlarına her evde gerçekte bulunan kişileri dikkate alarak kale halkına evdekilerin sayısına göre su vermelerini emrediyoruz. Aynı şekilde hukuk ve hafif ceza davalarında refakatçilerin olağan(normal) cezaevine yerleştirilmesini emrediyoruz. İnsanları ancak çok önemli ceza davaları nedeniyle zindana atmalıyız. Aynı şekilde her polis memurunun barbikanda bizzat nöbet tutmasını ve zorunlu haller dışında yerine başkasını gönderememesini istiyor ve emrediyoruz. Böyle bir durumda hasta veya orada bulunmayan kişinin yerine başka bir inzibat(polis) hem gözetleme kulesinde hem de kale kapısında nöbet tutacaktır. Aynı şekilde kalenin köpeklerine de iyi davranmaya özen göstermenizi istiyor ve emrediyoruz ki sayıları çok az olduğundan eskisi gibi çoğalabilsinler...”
Yukarıda aktarılan talimat yazısından da anlaşılacağı üzere Bodrum Kalesi personeli ve ahalisinin bazıları kurallara uyarken, bazıları uymuyordu. Rütbe veya mevkisi düşük olanlarla yevmiyesi az olan Rumlar ve ağır işlerde çalıştırılan diğer kişiler hayatlarından memnun olmayıp şikayetçiydiler (kölelerin bu hakkı yoktu). Aslında Dr.Simon Phillips’in tespitlerine göre kaledeki insanların çoğu ya ticaret için ya da Şövalyeler tarafından istihdam edildikleri için oradaydı. Örneğin, kadim kale sakinlerinden biri vefat ettikten sonra geride bıraktığı dul eşi Catherine tu Sinadenu’ya 7 oğluyla birlikte Katolik Hrıstiyanlığa hizmet ettiği için GM tarafından orada ömür boyu yaşama hakkı verilmişti(2*). Öte yandan Bodrum Kalesi ve Kos arasında bir trafik olduğu, Kale personelinin brigantin gemisi ve büyük yük teknesiyle yarımadanın ıssız kıyı ve topraklarına yanaşarak duvar işçiliğinde lazım olan kirecin kaynatılması için, fırın ya da mutfak ocaklarında aş ekmek pişirilmesi için odun, dal, çalı çırpı toplandığı; Kale nüfusunun su sıkıntısı çektiği, personele uzun nöbetler tutturulduğu, ağır suç işlemediği halde kişilerin zindana atılabildiğini Komutan Jacques Gaitineo’ya gönderilen talimattan öğreniyoruz.
Kale’nin yeni Komutanı İngiliz Peder Thomas Sheffield(1514-1516):
Rodos GM’lığı, 13 Şubat 1514 tarihinde Peder Jacques Gaitineo’ya gönderdiği yazısıyla Bodrum Kalesi Komutanlığı görevinin sona erdiğini bildirmiş, onun yerine İngiliz Rahip Şövalye Thomas Sheffield’i atamıştı(3*). Bu iki komutan da Şubat-Mart ayı boyunca Kale’de bir aradaydı ve muhakkak ki halef olan selefine içerdeki ve dışardaki işleyiş hakkında bilgi verip tecrübelerini aktarmış, hem çevreyi hem düşmanları olan Türkleri anlatmıştı. Yeni Komutan Sheffield, daha önce değinildiği gibi Beverley Şatosu Komutanlığı’ndan Rodos’a gönderilmiş ve 1513 senesinden itibaren İngiltere ile İrlanda’nın ortak hazinesine gözetmenlik yapmanın yanısıra manastırların yıllık aidatlarını peşin ve nakit olarak Rodos GM’lığına ödeme yükümlüğünü üstlenmişti. 1513 senesi, Osmanlı Donanması’nın Rodos’un karşısındaki Marmaris-Fethiye limanlarında toplandığı, ardından Bodrum Kalesi önünde gövde gösterisi yaptığı seneydi. İngiliz Şövalyeler yaklaşan saldırı korkusuyla İngiltere’ye haber yollayıp acilen Roma’daki Papalığa takas yoluyla 2.700 £(12.000 düka) gönderilmesini talep etmişti. Sheffield, 1 Mart 1514’den itibaren fiilen Bodrum Kalesi Komutanlık makamındaydı ve bunun yanısıra aynı zamanda aktif olarak donanma komutanlığı da yapmaktaydı. İngiltere’ye doğuda yaşanan meseleler ve gelişmeler hakkında sürekli rapor da gönderiyordu. (4*)
Teamül gereği komutanların görev değiş tokuşu esnasında alt mevkii ve makamlarda da bazı atamalar yapılmaktaydı. Kale’de uzun süre hizmet veren personel, kale içi pozisyonlara birilerini önerme hakkına sahipti. Örneğin 15 Şubat 1514’de Kale’nin turcimanno’su(tercüman) Antonio Bossolx, Jacomo Carelo’yu yerine aday göstermişti.Tercümanın diplomaside ya da düşman mesajlarını ele geçirip deşifre etmede çok önemli ve pratik bir rolü vardı. Başka bir örnek ise Kale’deki aşayiş sağlayan inzibatlarla(polis) ilgiliydi. Bu günlerde Fransız Dili(Grubu)’nin silahlı hizmetkarı Peder Dennis de Achenille istifa etmiş, terfi alan Peder Francisco d’Agant onun yerine atanmıştı. “Serviens” veya “armatum” olarak anılan bu silahlı hizmetkarlar, kalesine bağlı muhafızlar olup mirasa konu kalıtsal toprakları elinde bulunduran yerel polis memurlarıydı (5*). Bunların başına kaleye çok emeği geçen ve tanıdık bir sima olan Jacques(Iacobo) Aymer, komiser tayin edilmişti. Eski Komutan’ın daha düşük bir pozisyona tayin edilmesinin sebebi muhtemelen kalenin eski kadrolarının ve tecrübeli personelinin azalmış olmasıydı. GM Carretto, 30 Haziran 1514 tarihinde ona kişiye özel bir mektup yollamış ve kalede dönen ticari işlerle ilgili olarak “dretti” toplama memurlarını teftiş edip denetlemesini istemişti(6*). “Dretti” ve “Glabella” bir tür dolaylı vergi türü olup “dretti” şaraptan, “glabella” ise bisküvi kategorisindeki kuru kek, galette, petit-börre, kurabiye ve benzerlerinin satışından alınıyordu. GM Carretto döneminin bu vergileri ise kadırgalardaki silahların bakımı için kullanılıyordu. 1514 yılında Rodos genelindeki “glabella” toplama yetkisi Joannis Caloriti’nin, “dretti” toplama yetkisi ise Constantinos Marquese’ndi. O yıl için “glabella” ve “dretti”nin toplam miktarı 18.500 Rodos floriniydi; bunun 11.600 florini şarap ve bisküvi olarak “glabella”dan, 6.900 florini “dretti”den geliyordu. GM Carretto’nun 30 Haziran 1514’da Jacques(Iacobo) Aymer’e özel gönderdiği görev emri, şarap ticaretinden toplanan “dretti”den ibaret olmayıp kaledeki her türlü ticaretle ilgiliydi.
Bodrum Kalesi ahalisiyle ilgili bir diğer husus ise her ne kadar GM talimatında bahsedilmese de kale ahalisinin meyve sebze ihtiyacının nasıl karşılandığı hakkındaydı. Kuzeyden güneye en fazla 137, doğudan batıya 134 metrelik bir alanı olan kale içinde ekip biçecek hiç yer yoktu. GM’lık bu sorunu egemenlikleri altındaki adalarda bulunan arazi tahsisleri ve bağışlar sayesinde çözmüştü. 6 Temmuz 1514 tarihli bir belgeye göre Kos’un Andimachia köyündeki 1500 moggia’lık tarla ve meyve bahçeleri Bodrum Kalesi(St. Peter’s Castle) Komutanı’na tahsis edilmişti. Bu nedenle bu arazilerin bakımı ve gözetiminden Andimachia Kalesi muhafızları sorumluydu(7*).
Komutan Thomas Sheffield’in Bodrum Kalesi’ne inşai katkısı:
Kuzey Hendeği’nin sarp duvarları 1514-1516 arasındaki 2 yıllık döneminde Sheffield, 1516-1518 döneminde Hamburch tarafından tamamlanması Komutan Jacques Gaitineo’nun iki ardılına kalmıştı. İngiliz Peder Şövalye Sheffield, Kuzey Hendeği’nin güney kısmında günümüzdeki konser alanının “L” şeklindeki güney ve doğusunda devasa duvar inşaatını başlatmış, akabinde surdaki tahkimatlı parapetlere topçu bataryaları için mazgallar açtırmıştı. Kale’nin batı perde duvarı ile birleştirilen azametli silindirik yapı ise İtalyan arkeologlardan Gerola ile Mauri’nin “C” Kulesi olarak adlandırdığı bastiondu ve işlevi, iç denizden yaklaşan düşman gemilerini bombardımana tutmaktı. Komutan Sheffield, “L”şeklindeki azametli bu duvara belirli aralıklarla ve özenli biçimde kendi armalarını monte etmişti. Tüm bu işleri bitirmenin maliyeti yaklaşık 6.000 Rhodes florinine mal olmuştu ki bu, Ortak Hazine’nin hemen peşin ödeyemediği bir meblağdı. Bunun için İngiliz Dili Birliği içinde dayanışma başlamıştı. Sheffield, Bodrum Kalesi’nin tahkim ve onarımlarına harcadığı paranın çoğunu ona Thomas Newport’dan borç almıştı(8*). Örneğin 1513 senesinde İngiltere’den ayrılmadan önce 1.000 sterlin toplayan Thomas Newport, o yılın Kasım ayında Rodos’a ulaştığında İngiliz Dil Birliği’nin ödemekle yükümlü olduğu meblağı Grand Master’lığa peşin ve nakit ödemişti(9*) ama en muhteşem olanı, 1515 yılında Francis Bell ve Lancelot Docwra tarafından Rodos'a getirilen Thomas Docwra’nın 20.000 düka değerinde işlenmemiş gümüş ve nakit hediyesiydi(10*). Daha geriye gidersek, 1506’lardan beri da Venedikli bir tüccar adına Rodos’a mal ithal eden Thomas Newport, Mısır ile ticaret yapmak için Rhodiot Francino ile ortaklık kurduğunda Rodos Manastır Şövalyeleri bile kendi hesaplarına mal ithal edebiliyordu(11*). 1516’da birkaç Türk nakliye gemisini ele geçiren Thomas Newport, kendi hesabına korsanlığa bulaştığı gibi aynı zamanda resmen Rodos deniz-donanma komutanlığının da başındaydı(12*). Jacques Gaitineo’dan Bodrum Kalesi Komutanlığı’nı devralan Thomas Sheffield’in görev süresi aslında 2016’nın sonunda bittiği halde Kale içindeki surların tamir ve tahkimatı, topçu mevziileri, istihkam faaliyetleri bitmemişti, çünkü elinde henüz daha tüketmediği önemli bir masraf bütçesi vardı ve işleri ta ki 13 Haziran 1517’e kadar bir türlü tamamlanmamıştı, (13*).
devam edecek...
mehmet cilsal-tarih araştırmacısı
KAYNAKLAR
1*-“En témoin de ce [...] en cire etc. Donné etc. le 27 mai 1414 .[sîc, pour 1514]”
(MM. Jean Richard, Jean Leclant ve Robert TURCAN)
“Icône offerte en Chypre par un commandeur des Hospitaliers (information)”
by Monsieur Jean-Bernard de Vaivre
2*-Malta Cod. 406, f. 232r. by Dr.Simon Phillips
3*-Malta Cod. 401, f. 236r, 27 April 1512; Ibid. 402, f. 197v, 27 May 1513; ibid. 402, f. 205r-v, 13 February 1514; Ibid. 402, f. 203r, 15 February 1514.
4*-Claudius E.vi, fo. 112v.; AOM 81, fo. 46v; 406, fos. 220v–221r; ; AOM82, fos. 114v, 137v.
5*-Malta Cod. 402, f. 206r
“The Countryside of Hospitaller Rhodes” by Prof Anthony Luttrell
“The Prior of the Knights Hospitaller in Late Medieval England” by Dr.Simon Phillips
6*- Malta Cod. 403, f. 237r.; Malta Kod. 403, f. 238r-v. by Dr.Simon Phillips
7*-Malta Cod. 399, f. 217r-v. by Dr.Simon Phillips
8*-AOM78, fo. 108r; 406, fos. 189v–190r.
9*-laudius E.vi, fos. 113r–114v,
10*-AOM 404, fo. 149r
11*-“The Knights Hospitaller of the English Langue 1460–1565” by Gregory O’Malley
AOM 54, 93r. ç
12*-“The English Langue in Rhodes, Italy, and Malta, c.1460–1540” by Gregory O’Malley
AOM 397, fo. 223r; 398, fo. 198v
13*-Malta Cod. 406, f. 231v-232r.
Mehmet ÇİLSAL
