Karbon ayak izi nedir, nasıl hesaplanır? Karbon ayak izini azaltmak için yapılması gerekenler...

Günümüzde çevre bilinci artarken, bireylerin ve kurumların çevresel etkilerini ölçme gerekliliği de giderek önem kazanıyor. Bu noktada devreye giren "karbon ayak izi" kavramı, kişinin veya kuruluşun doğaya ne kadar karbondioksit (CO2) ve diğer sera gazları saldığına dair bir ölçüm sunar. Peki, karbon ayak izi nedir, nasıl hesaplanır, neden azaltılmalı?

Karbon ayak izi, çevre üzerindeki etkilerimizi ölçen bir göstergedir. Birincil karbon ayak izi, enerji tüketimi ve ulaşım gibi doğrudan faaliyetlerden kaynaklanırken, ikincil karbon ayak izi, tüketim alışkanlıklarımızın dolaylı etkilerini yansıtır. Hem bireylerin hem de kuruluşların, sürdürülebilir bir gelecek için karbon ayak izlerini hesaplaması ve azaltması büyük önem taşır.

KARBON AYAK İZİ NEDİR?

Karbon ayak izi, bir bireyin, kuruluşun, etkinliğin veya ürünün dolaylı veya doğrudan sera gazı emisyonlarını ölçen bir kavramdır. Bu emisyonlar, fosil yakıtların kullanımı, enerji tüketimi, ulaşım, gıda üretimi, atık yönetimi gibi birçok faaliyetten kaynaklanabilir. Karbon ayak izi, genellikle ton cinsinden karbondioksit (CO2) eşdeğeri olarak ifade edilir.

Petrol, doğalgaz, kömür gibi fosil yakıtların yakılması sonucunda karbon salınımı gerçekleşiyor. Karbon ayak izi, belirli bir zaman içerisinde insan faaliyetleri sonucu oluşan, dolaylı ya da doğrudan atmosfere yayılan sera gazlarının karbondioksit eşdeğeri ile hesaplanıyor. 

Karbon ayak izi, bireylerin ve kuruluşların çevreye olan etkilerini ölçmek için önemli bir kavramdır. Bu kavram, sera gazı emisyonlarını iki ana kategoriye ayırarak daha detaylı bir şekilde incelenebilir: birincil (doğrudan) karbon ayak izi ve ikincil (dolaylı) karbon ayak izi. Her iki kategori de farklı kaynaklardan gelen emisyonları içerir ve bu nedenle farklı stratejilerle azaltılabilir.

Birincil (Doğrudan) Karbon Ayak İzi

Birincil karbon ayak izi, bireyin veya kuruluşun doğrudan neden olduğu sera gazı emisyonlarını ifade eder. Bu emisyonlar, kişinin günlük yaşamında enerji tüketimi, ulaşım ve ısınma gibi faaliyetlerden kaynaklanır.

Enerji Tüketimi:
Evlerde kullanılan elektrik, doğal gaz, kömür gibi enerji kaynakları, doğrudan karbon ayak izine katkıda bulunur. Bu enerji kaynaklarının tüketimi, fosil yakıtların yakılmasıyla karbondioksit (CO2) ve diğer sera gazlarının atmosfere salınmasına neden olur.

Ulaşım:
Kişisel araç kullanımı, uçak seyahatleri, toplu taşıma araçları gibi ulaşım şekilleri, birincil karbon ayak izinin önemli bir parçasını oluşturur. Yakıt tüketimi, doğrudan karbondioksit emisyonuna yol açar. Örneğin, benzin veya dizel yakıtla çalışan bir otomobilin kullanımı, her kilometre başına belirli miktarda CO2 salınımına neden olur.

Isınma ve Soğutma:
Evlerde ve iş yerlerinde kullanılan ısınma sistemleri (örneğin, doğal gazlı kazanlar veya elektrikli ısıtıcılar) ve soğutma sistemleri (klimalar), birincil karbon ayak izi üzerinde doğrudan bir etkiye sahiptir. Bu sistemlerin enerji tüketimi, fosil yakıtların kullanımına bağlı olarak sera gazı emisyonlarını artırır.

İkincil (Dolaylı) Karbon Ayak İzi

İkincil karbon ayak izi, bireyin veya kuruluşun dolaylı olarak neden olduğu sera gazı emisyonlarını kapsar. Bu emisyonlar, tüketilen ürünlerin üretim, taşıma, ve bertaraf süreçlerinden kaynaklanır.

Tüketim Ürünleri:
Gıda, giysi, elektronik eşyalar gibi tüketim ürünlerinin üretim süreçleri, ham maddelerin çıkarılmasından başlayarak, üretim, ambalajlama, ve dağıtım aşamalarına kadar büyük miktarda enerji kullanımı gerektirir. Bu süreçler sırasında atmosfere sera gazları salınır. Örneğin, et üretimi, tarım süreçleri, hayvan yetiştiriciliği, ve lojistik gibi birçok aşamayı içerir ve bu da yüksek miktarda sera gazı emisyonuna neden olur.

Hizmetler:
Tüketilen hizmetlerin karbon ayak izi de ikincil kategoride yer alır. Örneğin, bir bankacılık hizmeti veya internet kullanımı gibi günlük hizmetler, bu hizmetleri sağlayan altyapıların enerji tüketimi ve işletilmesi sırasında dolaylı olarak sera gazı emisyonlarına yol açar.

Atık Yönetimi:
Kullanılan ürünlerin atıkları ve bu atıkların yönetimi de ikincil karbon ayak izine katkıda bulunur. Geri dönüşüme gönderilmeyen veya uygun şekilde bertaraf edilmeyen atıklar, özellikle metan (CH4) gibi güçlü sera gazlarının salınmasına neden olabilir.

KARBON AYAK İZİ NASIL AZALTILIR?

Birincil Karbon Ayak İzini Azaltma: Yenilenebilir enerji kaynaklarına geçiş yapmak, enerji verimliliğini artırmak, toplu taşıma araçlarını tercih etmek, ve enerji tasarruflu cihazlar kullanmak etkili yöntemlerdir.

İkincil Karbon Ayak İzini Azaltma: Daha az et tüketmek, yerel ve mevsimsel ürünler tercih etmek, geri dönüşümü artırmak, ve sürdürülebilir ürünleri seçmek önemli adımlardır.

KARBON AYAK İZİ NASIL HESAPLANIR?

Bizler her gün yaptığımız faaliyetler ile bu sera gazlarının salınımına neden olmakta. Bu etki de bizim karbon ayak izimizdir.

Bindiğimiz araçların egzoz borusundan çıkan gazlarda olduğu gibi kimi zaman bu karbon salınımını çok açık bir şekilde görürüz. Kimi zaman ise durum bu kadar görünür değildir. Örneğin; marketten satın aldığımız ürünlerin üretiminden nakliyesine kadar olan süreçte açığa çıkan CO2 gibi.

Karbon ayak izi, belirli bir zaman içerisinde insan faaliyetleri sonucu oluşan, dolaylı ya da doğrudan atmosfere yayılan sera gazlarının karbondioksit eşdeğeri ile hesaplanıyor.
Geçtiğimiz dönemlerde yapılan araştırmaya göre bir kişinin karbon ayak izini oluşturan etmenler şu oranlarda dağıtılmıştır:

%15 – Doğalgaz, Petro, kömür ve diğer yakıtlar
%14 – Eğlence, gezme, tatil
%12 – Elektrik tüketimi
%12 – Kamusal alandaki faaliyetler
%10 – Bireysel araç kullanımı
%9 – Temel ev eşyaları
%7 – Araç imalatındaki pay
%6 – Tatil ulaşımı
%5 – Yiyecek ve içecek tüketimi
%4 – Giyecek tüketimi
%3 – Toplu taşıma kullanımı
%3 – Finansal hareketler