,

İtalya’dan Rodos’a tayin edilen Komutan Costanzo de Operti(Constancio de Operatis), 1501-3 arasında Kos-Kalmynos-Leros Adaları Genel Teğmenliği yapmış, 1503-5’de Rodos’a dönerek İtalyan Dili Başrahibi olmuş, ardından 28 Ocak 1505 tarihinde St. Peter’s Castle(Bodrum Kalesi) Komutanlığı’na atanmıştı(*1).

 Bu tayinle ilgili olarak Rodos Mübaşiri(mahkeme ve konsey kararları ile GM emirlerini yerine getiren görevli), gönderdiği yazılı emirde Kale Komutanı’nın kendisi dahil Kale mensubu pederleri ve diğer mevki sahibi görevlilerin hepsini kadırgasıyla gelip ziyaret edeceğini bildirmişti. (*2)

KALE İÇİ VAKIALAR: Teğmen Costanzo’nun Bodrum Kalesi’ne atanma süreci

Aslında gerek Komutan Peder Jaques Aymer’in, gerekse Costanzo Operti’nin Aziz Petrus (Bodrum) Kalesi’ne tayinleri önceden planlı normal bir süreçte gerçekleşmemişti. Bu ikisinden evvel 01 Mart 1506’ya kadar Komutan olarak atanan Peder Şövalye Francesc de Boxols, 1502 senesinde erken vefat edince herşey altüst olmuş, GM Emery d'Amboise onun boşalan yerine 9 Aralık 1502’de Peder Şövalye Jacques Aymer’i tayin etmişti.Aymer’in bu komutanlık süresinin Boxols’dan dolayı 1506’ya kadar devam edeceği sanılmış olsa da 1505’e gelindiğinde GM Emery d'Amboise, Aziz Petrus Kalesi Komutanı Aymer’e bir mektup yazarak süresinin dolduğunu, yerine İtalyan Peder Şövalye Costanzo Operti’nin atandığını bildirip ona itaat etmelerini emretmişti. Böylece Peder Constanzo 27 Şubat 1505’de Aziz Petrus Bodrum Kalesi Komutanı olmuştu. Aynı gün, onun atanmasına karşı kale içinde aykırı sesler yükselmeye başlamış ve oldukça etkili muhalif bir grup ortaya çıkmıştı. Huzursuzluk dinmek bilmeyince bazı yeni düzenlemelere gidilmiş ve Kale’de makam, mevki sahibi bazı memurlara yaverlik etmek üzere herbirinin en fazla 4 yardımcı tutabilmesine izin verilmiş, bu yardımcılar da üstleri gibi görevlerini yerine getirmek için kendilerine 10-16 kadar yardımcı tutmaya başlamıştı. Tarihçi Dr Simon Phillips bu tuhaf durumu, yani üst makamdaki amirlerin memurları tarafından yapılan atamaları bir tür himaye olarak tarif edip koltukların cömertçe dağıtıldığı, böylece Rodos hazinesinin eridiği, tüm bunların  deneyimli, liyakatli personel kıtlığına yol açtığı yorumunu yapmıştır. (*3)

KALE İÇİ VAKIALAR: St Mary Kilisesi-St George Kilisesi

Şövalye Peder Teğmen Costanzo’nun Bodrum Kalesi’ne gelişinden yaklaşık 40 gün önce GM Emery d'Amboise tarafından 17 Aralık 1504 tarihinde Rodos ve 12 Adalar genelini bilgilendirme amaçlı bazı mektuplar yayınlamıştı ve bunların bir kısmı Kale hakkındaydı. 16’ncı yüzyılın başındaki son 2 yıllık görevi sırasında hem Katalonya Başrahipliği hem Bodrum Kalesi Komutanlığı yapan merhum Francisco de Boxols’un(Bossolx) yönetimi altındaki Amposta Kale Muhafızı Geraus Marchet ve Katalonya Manastırı Şövalyelerinden Johannes Ycart tarafından hazırlanan  rapordan alınan bu bilgiler şöyleydi:(*4)  

-Arazisi sınırlı olduğu halde Aziz Petrus(Bodrum) Kalesi 2 kiliseli olup bunlardan biri St. George, diğeri St. Meryem Kilisesi’dir ve ikincisinin içinde bir şapel bulunmaktadır.

 -Kale Komutan Boxols, Mart-Ekim 1502’de Aziz Petrus(Bodrum) Kalesi içinde bulunan St Mary Kilisesi’nin şapelini senelerdir işletmekte olan Antony Maltes’in dul eşi Marucha’dan alıp kale sakinlerinden akrabası(Compagnono) Peder Antonio Bossolx’a hibe olarak vermiştir. Akraba Antonio ise şapelin ömrü boyunca himayesi karşılığında kendisi ve varisleri için yılda 3 Rodos florini ödeme, bakım ve onarımlar yapma, ayinler ve kutsal gün kutlamalarını aksatmama, kendisinden önceki işletmeci Antony Maltes’in dul eşi ve mirasçılarına tazminat olarak bir ev verme gibi yükümlülükler üstlenmiştir.(*5)  

-Ayrıca Portekizli Ferando de Ribeia, Aziz Petrus Kalesi’nde uzun yıllar boyunca verdiği sadık ve itaatkar hizmetleri için ömür boyu maaşa bağlanmıştır. (*6)  

-17 Aralık 1504 belgesine göre akraba kayırmacılığı vakıalarından   biri de Komutan Aymer dönemine ilişkindi. Kale’de çok sayıda küçük görevler vardı ve bu küçük pozisyonlar bile halef-selef ilişkisi biçiminde devam etmekteydi. Örneğin Kale sakinlerinden Nicolaus di Perdica, kale kapıları sorumlusu olarak ömür boyu sadakatle çalışmış biriydi. Onun Kale’ye verdiği iyi hizmetlerine karşılık kensidinden sonraki kapıcılık hizmetleri tüm haklarıyla birlikte akrabası Petro di Perdica’ya devredilmiş ve ömür boyu  maaşa bağlanmıştı.(Malta Morina. 395, f. 21r-v)

-Kendisi Katalan olan Komutanı Boxols sayesinde Aziz Petrus Kalesi personelinin çoğu Katalan şövalyelerden oluşmuştur.

-Bu Komutan, Kale’ye tayin edilirken kendi soy ve sülalesinden yakın akrabaları ile maiyetini de  yanında getirmiştir.

St Mary Kilisesi’nin içindeki aynı Şapel, 2 yıl sonra Constancio de Operatis’in(Costanzo de Operti) atandığı ilk aylarda Kale’ye teftişe gelen Rodos Konsey Heyeti tarafından incelemeye alınmıştı. Teftişin ilk konusu, Nisan ayında Hz.İsa’nın dirilişinin kutlandığı Paskalya günlerindeki ayinler için kutsal eşyaların saklandığı Şapel’in himaye koşulları ve yükümlülüklerin sürdürülüp sürdürülmediği hakkındaydı.

Konsey Heyeti, Antonius de Bossolx’un aynı şapelde Corpus Christi’deki(Hz.İsa’nın bedeni) Efkaristiya kutlamaları(İsa'nın çarmıha gerilmeden önceki gece havarileri ile yediği son akşam yemeğinin anıldığı ayin) için yılda 3 florin ödediği, bu tür kutlamalara yeterince hazırlık ve bakım yapılmadığını gözlemiş, St Mary Kilisesi’ne bitişik 2 evin yıllık 13 florin değerinde olduğunu tespit etmiş, bunun üzerine  Efkaristiya kutlamalarınının Kilise Başrahibi ve Papazı tarafından tertip edilmesi gerektiğine karar vererek bu özel günler için 10 florin ayinler için, 6 florin kilisenin altı yıl boyunca bakımına kullanmak maksadıyla 16 florin ödenek tahsis etmişti. (*7)

3 Şubat 1505 tarihli bir Malta arşiv belgesinde yazılanlara göre Aziz Petrus(Bodrum) Kalesi’nin memurlarından olup St. Mary Kilisesi vekilliğini yapan Peder Vincentio Lopes’in, icra memuru Peder Joanni Heczer ve Kale’nin yeni Komutanı Peder Constancio de Operatis’in talebi üzerine Grand Master Emery d'Amboise’nin gönderdiği cevap mektubunda St Mary ve St George kiliselerini sık sık ziyaret eden alt ve üst tabaka  Yunanlılar ile alt tabakadan Franklara ilişkin disiplin kuralları ve talimatlar genelgesi bildirilmiş; St. Mary Kilisesi’ne de St. George Kilisesi’ne de ayrı ayrı 18 florin bütçe tahsis edildiği belirtilmişti. Bu emirnameye göre Franklar ve Yunanlılara her kilise için ayrı ayrı olmak üzere 2 gilliati(para birimi) giriş parası ödeme şartı koşulmuştu.

Gönderilen bu emirnameden sonra artık Franklar ve Yunanlıların farklı günlerde mum yakması; Frenk cemaatinin St Mary Kilisesi’ne, Yunan cemaatinin St George Kilisesi’ne gitme zorunluğu getirilmişti. Her 2 kilise için iyi durumda tutulması gereken birer ev tahsis edileceği,  ayrıca Kale’de revir(sağlık ocağı) hizmeti veren binanın giderleri, peder şövalyeler başta inzibat memurları, paralı askerler, dindar olmayan şövalyeler ve diğer personelin iaşesi, ilaç dağıtımı, tıbbi bakımı vb için Rodos hazinesinden 140 florin bütçe ayrılacağı bildirilmişti. (*5age) 

KALE İÇİ VAKIALAR: İngiliz Kulesi hizmetçileri-İspanyollar-Yarımada Türkleri

Osmanlıca yazı dilinde “isbitariye”,Türkçe konuşma dilinde “sancuvan, fıray” olarak bilinen Rodos Şövalyelerinin karadaki garnizon, kale gibi tahkimatlarında bulunan İngiliz, Fransız, İspanyol, İtalyan kafilesi gibi askeri grupların görevi, denizde görev yapan diğerlerine nazaran daha az tehlikeli olduğu halde aralarında çok ciddi kavgalar çıkabilmekteydi. Bu tür vakıalar Aziz Petrus(Bodrum) Kalesi’nde görevli olup etkileyici bir yapı olan St Catharine Kulesi’nde ikamet eden İngiliz Şövalyeleri ile İspanyollar arasında sık sık yaşanmaktaydı. Kule’nin temizlik, bakım gibi işlerine İngilizlerin mi yoksa İspanyolların mı hizmetçi ataması gerektiği konusunda sürekli anlaşmazlık çıkıyordu. Örneğin, 1505 senesinde İngilizler, oradaki bakıcı-hizmetçilerin, kulede ikamet eden kardeşler için bazı hizmetleri yerine getirmeyi reddetmesi nedeniyle Kale Komutanı Costanzo de Opertis’in(Constancio de Operatis) onları “pitancia”dan(maaş, ödenek) mahrum etmesini şikayet konusu yaparken, hangi tarafın ödeme yapması gerektiğine dair Grand Master’ın karar vermesi 1507’yi bulmuştu. Hizmetçinin Kule’deki koğuşlar dışında hizmet vermek zorunda olmaması, yalnızca kule içindeki odaları temizlemesi, koğuşlardaki yatakları derleyip toplaması vb gerektiği yönündeki iki grubun görüşünü değerlendirmek üzere bir komisyon oluşturulmuş, bunun üzerine Grand Master ve Konsey, oda(koğuş) kavramının yalnızca peder şövalyelerin uyku alanlarını değil Kule’nin tüm iç kısımlarını kapsadığını, her iki hizmetçinin sadece uyku odasını toparlamak, yatak döşek hazırlamakla kalmayıp aynı zamanda tuvalete su götürme, kuleyi süpürme, geceleri lambaları yanık tutma gibi işleri de yerine getirmelerinin gerektiğine karar vermişti.

Bu karar, iç çamaşırı yıkama, şömineye kale dışından odun getirme, kuleye erzak taşıma gibi diğer adi işleri muaf tutmuştu. Hizmetçileri haklı bulan ve malum işleri kurallara bağlayan Konsey, İngiliz Perder Şövalye Thomas’a disiplin cezası vermişti.  Aynı kişi daha evvel 13 Nisan 1501’de Kale Komutanı Boxols tarafından da tutuklanmış, 8 hafta sonra Konsey tarafından görevine iade edilmiş biriydi. Oysa bu tür benzer işler düşmanla çatışma esnasında herkesin bizzat kendisinin yapması gereken işlerden sayılmaktaydı.  Örneğin, kale garnizonu ile yerel Türkler arasında zaman zaman çıkan çatışmalarda veya Türk birliklerinin kale surları önünde gösteriler yaptığı anlarda getir götür hizmetinde genellikle sorun çıkmaktaydı. İşte böyle geçmişteki çatışma anlarının birinde getir götür, iaşe gibi işleri yapacak kimseyi bulamayan ancak Türklerle savaş andı içmiş olması nedeniyle üstüne vazife olmadığı halde surların önünde çarpışanlara aylarca getir götür ve iaşe gibi işleri hizmetinde bulunan Robert Gay, bu davranışlarından dolayı herkes tarafından övülüp, iftihar edilen bir şövalyeydi.(*8)

Rodos’tan gönderilen 31 Mart 1506 tarihli bir atama belgesine göre Kale sakinlerinden Antonio de Bossolx, Şapel himayeciliği elinden alındıktan sonra GM d’Amboise’ye başvurmuş olacak ki ömür boyu kale tercümanlığını Demitri de Serres'in elinden alıp yerine kendisi ömür boyu turcimanno olmuştu. (*9)   

devam edecek...

mehmet cilsal-tarih araştırmacısı

KAYNAKLAR

 1*-“Dell'istoria della sacra religione ed ill.ma militia di San Giovanni Gierosolimitano di Giacomo Bosio”;

“Annuario della Scuola Archeologica di Atene e delle Missioni Italiane in Oriente” by G.Gerola

2*- Malta Cod. 395, f. 23r-v. by Dr.Simon Phillips

“The Prior of the Knights Hospitaller in Late Medieval England” by Dr.Simon Phillips

3*- Malta Cod. 395, f. 24r.;  Malta Cod. 395, f. 24r-v.; Malta Cod. 397, f. 231r-v. by Dr.Simon Phillips

4*- Malta Cod. 395, f. 24v-25v. by Dr.Simon Phillips

5*- Malta Cod. 394, f. 237r-v. by Dr.Simon Phillips

6*- Malta Cod. 395, f. 22v-23r. by Dr.Simon Phillips

7*- Malta Cod. 395, f. 20r-21r. by Dr.Simon Phillips

8*- AOM76, fos. 44v –45r;  AOM80, fos. 140v , 143v; AOM81, fos. 71r–v.; AOM79, fo.11v;

 AOM382, fo.138r–v; 387,fo.202r; AOM382, fo. 138r–v

9*- Malta Cod. 402, f. 205r-v. by Dr.Simon Phillips