Aziz Petrus Kalesi’nin(St Peter's-Bodrum) varlık sebebi, tıpkı 15’nci yüzyılın başında    kaybedilen İzmir Kalesi gibi sadece savunma amaçlı değildi. Rodos Şövalyeleri için gerçek sebep, batıdan(Avrupa) para toplamak ve Anadolu ana karasında Türklerin de zamanla razı olacağı, kabulleneceği sürekli bir üs bulundurmaktı.Tarihçi Dr. Simon Phillips’e göre Rodos ve Adalara yakınlığından dolayı, yanısıra kolay takviye edilebilir mesafe ve konumda yer alması, Liman’ın donanma filolarının yanaşmasına uygun şekilde geniş olması gibi nedenlerle Osmanlı topraklarına Vatikan-Rodos merkezli bir Haçlı Seferi girişiminde bulunmak istendiğinde bu seferin başlatılacağı en uygun yer Bodrum Aziz Petrus Kalesi'ydi. Diğer taraftan Kale, 16. yüzyılda oraya ticaret için gelen Osmanlı tüccarlarından düşman hakkında bilgi toplamak için iyi bir duyma dinleme, haber alma, istihbarat toplama noktasıydı.

Velhasıl personel ve harcanan paralara bakıldığında Kale’nin sembolik değerinden ziyade daha önemli asli bir işlevi olduğu anlaşılmaktadır. Bu Kale’de görev yapmak, Katolik Hıristiyanlığın düşmanlarına karşı kutsal, aktif, ulvi bir hizmet sayıldığı gibi hem prestijliydi hem kariyer yükselticiydi hem de tatmin edici kazanç demekti. Birçok şövalye ya da paralı asker gerek Kale içinde gerekse Kale kadırgalarında yıllık hizmet için sırasını beklemek zorundaydı.(*1)

1501-1502(EKİM), KALE KOMUTANI FRANCESC DE BOXOLS(Franchesco de Bossolx)

Katalan Şövalye Peder Boxols, Bodrum Kalesi’ne en çok hizmet veren komutanlardan biriydi. 1470 senesinden itibaren 30 yıl boyunca çeşitli fasılalarla Bodrum’a komutan olarak atanmıştı.  Bu görevinin ilk senesinde Rodos ve Kos Adası surlarının inşaat sürecinde çalışmış olan İtalyan mimar ve mühendis Bartholino de Castilion öncülüğünde İtalyan Kulesi’nin hemen güney bitişiğinde bir yapı inşa ettirmişti. (*2)

Öte yandan Komutan Boxols hakkında atandığı senenin Mayıs ayında yapılan bir şikayet üzerine Rodos Konseyi(Convent) tarafından yargı süreci başlatılmıştı. Kale’deki paralı askerler ve hizmetlilerin bazılarına hakettikleri maaşları eksik ödemesi, meşru bir sebep olmaksızın bazı kale personelini azledip uzaklaştırması ve onların yerine başkalarını ataması suçlarından dolayı soruşturma yapan Hazine Başmübaşir Teğmen George de la Casa, ondan savunma hazırlaması, hesap vermesi, adaletin tesisi için belge, bilgi göndermesini istemişti. (*3)  

OSMANLILAR-HAÇLI DONANMASI-RODOS’TA MUSEVİ KIYIMI

Osmanlı Padişahı Bayezid II, Venedik'e yönelik hazırlıklar içindeydi ve Rodos'a saldırmayı planlamıyordu. İnebahtı'nın fethinden sonra Adriyatik'i tehdit ediyordu ve bu yüzden Venedik, Fransa, İspanya, Portekiz, Papalık ve Rodos’tan katılımlarla bir Hıristiyan Birliği oluşturulmuştu. Rodos bu birliğe 4 donanımlı kadırga vermiş, ancak bunlardan biri(başında önceki  Bodrum Kalesi  Komutanı Thomas Dowcra’nın olduğu kadırga) Syme(Simi) açıklarında bir Türk filosuna denk gelmiş, çıkan çarpışmada mağlup olunca Rodos’a kaçmıştı. Dolayısıyla  Rodos, Haçlı Donanması’na 4 değil 3 gemiyle katılmıştı. 1480’deki inanılmaz başarısından dolayı Avrupa’nın efsane kahramanı olarak anılan Kardinal Grand Master Pierre d’Aubusson, Papa tarafından Hıristiyan Birliği’nin başına donanma seraskeri olarak atanmıştı. Öte yandan GM Pierre d’Aubusson bu günlerde Rodos’ta Yahudi Sorunu’nun kesin çözümüyle meşguldü.

1490’larda İspanya Krallığı ile işbirliği halindeki Papalık, İber Yarımadasın’da Müslüman Endülüs Devleti’nin ortadan kaldırılmasında ve Yahudilerin kıyımında başrolü oynamıştı. Aynı Papalık  GM Pierre d’Aubusson’u kardinal yapmıştı ve O Rodos’ta yayımladığı bir kararname ile tüm yetişkin Yahudilerin vaftiz edilmesine karar vermiş, 40 gün içinde bunu yapmayı reddedenler ne var ne yok mallarını satıp Fransa Provence-Nice'e geri gitmek veya Osmanlılara sığınmak zorunda kalmıştı.  Vaftiz olmak istemeyen, başka yere de gidemeyen Yahudiler ise hem köle olarak satışa çıkarılmış hem malları açık arttırmayla satılmış, bunların çocukları ise zorla vaftiz edilmişti. (*4)

BOXOLS’UN İKİNCİ SORUŞTURMASI-KORKUD ÇELEBİ-KORSAN ÇATIŞMALARI  

Komutan Boxols, 1502 senesinde İtalyan mimar ve mühendis Bartholino de Castilion öncülüğünde İtalyan Kulesi’nin hemen güneyinde ikinci bir yapı daha inşa ettirmişti. Bu yapılar, kale personeli sayısının artışına bağlı olarak gerek duyulan işlevsel yapılardı. İnşai faaliyetlerin devam ettiği Mayıs günlerinde Kale’de yaşayan insanlar arasındaki bazı küfürler yüzünden sorun çıkmıştı. 20 Mayıs 1502 tarihli bir arşiv belgesinden anlaşıldığı kadarıyla farklı Hıristiyan mezheplere mensup papazlar, dindar olmayan asker ve şövalyeler ile dindar peder şövalyeler arasında ağza alınmayacak iğrenç küfürlerin havada uçuştuğu, yakışıksız hitap şekilleri, kötü söz, argo sözcükler kullanıldığı, kavgalar çıktığına dair üst makamlara şikayette bulunulmuş ve bunun üzerine de soruşturma açılmıştı.

Tüm bu yaşananlar pederlerin iffet yeminlerine sadık kalmadıkları anlamına gelmekteydi, ayrıca bu durum tüzüğe alenen aykırı olduğu için Komutan Peder Boxols, tüzüğün uygulanmasını sağlamakla yükümlü olması nedeniyle hakkında soruşturma başlatılmıştı.  (*5)  

Korkud Çelebi(Şehzade),Mayıs ayının son günlerinde  elçisi Calogerus vasıtasıyla Rodos’a gönderdiği mektupta babası Sultan II. Bayezid’in, Manisa ve Antalya arasındaki bölgenin idaresini kardeşi Alemşah'dan alıp sancakbeyi olarak kendisine verdiğini bildirmiş(*6); buna karşılık Rodos Üstâd-ı âzâmı(Grand Master) Pierre d'Aubusson, Haziran ayında Antalya’daki Korkud Çelebi’ye Osmanlılarla sulh için Chiriacho(Kyriakos Koures) adlı elçisini yollamıştı. Venedik’in Rodos Elçisi Dominico Dolfin, Korkud Çelebi’nin Üstâd-ı âzâma yazdığı mektupları da hem Fransızca hem İtalyanca’ya tercüme etmişti. Dominico Dolfin’in çevirilerine göre Rodos korsanları ile Osmanlı denizcileri arasında amansız bir av başlamış, Şövalye kadırgaları Osmanlılara ait 3 fusta ve 2 pergendeyi ele geçirmiş, sağ ele geçirdikleri 46 Türk’ü esir alarak yanlarında götürmüş, gerisi ya öldürülmüş ya da kaçmaya çalışırken suda boğulmuştu. Esir götürdükleri 46 Türk’ün arasında bulunan 15 reis ise Rodos’ta idam edilmişti. (*7)    

Bu olaylar cereyan ederken Rodos Şövalyeleri’ne Anadolu’daki casuslardan gelen istihbarata göre Şah İsmail yanlısı 240 atlı süvari, Karamanlıları da biraraya getirerek Osmanlı topraklarında isyan örgütlemekteydi. (*8)    

Kardinal GM Pierre d’Aubusson’un Hıristiyan Birliği’ne serasker olarak atandığı Donanma, Amiral Scalenghe'li Louis komutasında Ağustos sonu itibarıyla Ege’ye ulaşıp Cerigo'da(Çuha Adası) toplanmıştı. Aynı günlerde Türk gemileri Rodos’un  hemen yanındaki Chalce(Kalkis) Adası’nı harap etmiş;  GM, bu nedenle filonun bir kısmının acilen Rodos sularına gönderilmesini istemişse de filo amiralleri İyonya adalarındaki Santa Maura'ya(Leucas) saldırmak için tüm donanmayı kullanmanın daha iyi olacağına karar vermiş; Santa Maura, 3 kadırgalı Şövalyelerin üstün cesaretleriyle öne çıktığı bir haftalık kuşatmanın ardından 29 Ağustos 1502'de ele geçirilmişti.

GM, Rodos sularında faaliyet gösteren Türk korsanlarını ele geçirmek için elindeki gemileri donatarak baskınlar yapıp birçok Türk’ü öldürmüş, bazılarını Rodos hendeklerinde, kazı ve taş ocaklarında işçi olarak çalıştırmıştı.(*9)    

BODRUM KALESİ’ne İNZİBAT ÇAVUŞU(Komser)JOANNIS DE SPILLEZ’in TAYİNİ

GM d'Aubusson tarafından Kasım ayında Bodrum Kalesi’ne Joannis de Spillez adında bir inzibat(asayiş) çavuşu atanmıştı. Katalan Peder Çavuş(armorum servienti) Berenghiere Joannis de Spillez,  önceki komutanlardan Aymerich Spilles’in akrabasıydı ve 2 yıllığına Kale'de ikinci inzibat(asayiş, emniyet) komiseri olarak görevlendirilmişti(*10).

KALE KOMUTANI FRANCESC DE BOXOLS’UN VEFATI ve BIRAKTIĞI BÜTÇE

Komutanı Francesc de Boxols, Ekim ayında Kale’de vefat etmiş ve geride hatırı sayılır bir bütçe bırakmıştı. 6248 florinlik bu bütçenin 4800 kadarı Rodos genel hazinesine ödenmesi gerekirken geriye kalan 1448 florin ise Kale’deki acilen gerekli ve önemli devşirme yapıların inşasına kullanmak üzere mahsup edilmek zorundaydı. Başka bir deyişle, Kale’nin gelirinin üçte ikisinden(2/3) fazlası Rodos'taki ortak hazineye gidiyordu. Kale’den ayrıca Rodos’un  korunması, güçlendirilmesi için ortak hazineye ayrıca sübvansiyon da gönderilmekteydi.

Tarihçi Dr. Simon Phillips’e göre öyle anlaşılıyor ki Aziz Petrus Kalesi şövalyeleri aslında Hospitallers hizmetinden ziyade daha çok pratik parasal menfaatlerine göre hareket etmekteydi. Kale, sadece Küçük Asya'da sembolik bir dayanak olmaktan fazlasıydı.  

BODRUM KALESİ’nin YENİ KOMUTANI JACQUES(IACOBO) AYMER (1502-1505)

Kale Komutanı Francesc de Boxols, Ekim ayında Kale’de vefat etmiş; yerine 9 Aralık 1502’de Peder Şövalye Jacques(Iacobo) Aymer tayin edilmişti. Fransa La Rochelle Kalesi Komutanlığı’ndan sonra Lindos Kalesi'nde önemli çalışmalara imza atan Komutan Jacques Aymer, ilk olarak Komutan Tomaso de Provana(1496-1498) tarafından açılan, savunma sisteminin önemli bir parçası sayılan ve “ikinci kapı” olarak adlandırılan yapının geri kalanını inşa etmiş, armasını da bu duvarın kuzeye bakan tarafına, Provana’nın hemen doğusuna monte etmişti. Limana düşmanın çıkarma yapma ihtimalini düşünen Komutan Aymer, ikinci giriş kapısını bitirdikten sonra saldırganların ana kaleye ulaşmasını zorlaştırması maksadıyla batı perde duvarına paralel yeni bir duvar ördürmüştü. (*11)

Komutan Aymer’in bu ilk komutanlık döneminde Kale’nin askeri bir önem ve değeri varmış gibi görünüyorduysa da örneğin, Peder Şövalye Gerald Marchet'in gemileriyle Türklere saldırmak amacıyla bu limandan demir atmasına izin veriliyordu. Marchet, kaleye erzak sağlamaktan ve onu Türklere karşı korumaktan da sorumluydu. Ayrıca Rodos'a giderken Kale’de ikamet eden tüccarlara da refakat etme izinleri vardı. Hıristiyan tutsakların serbest bırakılması için Türklerle müzakere etme yetkisine bile sahipti. Ona ve İngiltere Başrahibi T. Docwra, Kale Tedarikçisi Gerald Marchet, Joannis Parpallia, Nicolas Marcelli’ye tanınan bu ayrıcalıklı imkanlar, toleranslar       GM Pierre d'Aubusson huzurunda ve GM Yardımcısı Bartholemew Policiano ile Sekreteri Guillaume Caoursin’in de bulunduğu sırada kabul edilip onaylanmıştı. Özetle belirtilirse Tarihçi Dr. Simon Phillips’e göre Bodrum Kalesi, 16’ncı yüzyılda Sancuvanların(St John) varlığının sembolik gerekçesinden çok daha fazlasıydı. Sadece bu örnekler bile Kale’nin bir ticaret merkezi olduğunu, tüccarlar için de Rodos ortak hazinesi için de önemli miktarda paranın döndüğü, hem Türklere saldırmak hem de onlardan korunmak için bir üs olduğunu göstermektedir.(12*)

KALE’NİN KİLİSELERİ

Aziz Petrus(Bodrum) Kalesi'nin içinde biri Aziz George Kilisesi, diğeri Aziz Meryem Kilisesi olmak üzere 2 kilise vardı ve ikincisinin içinde bir şapel bulunuyordu. Komutanı Francisco de Bossolx(Mart-Ekim 1502) zamanında kiliselerden birinin işletilmesi ve himayesini yılda 3 Rodos florini kira ödemesi karşılığında hibe etmişti. Bu işletmeci, hem ayin kutlamalarını sağlamak zorunda hem de şapelin bakım ve onarımından sorumluydu. Önceki işletmeci Antony Maltes'in dul eşi Marucha ve varislerine ise tazminat olarak bir ev verilmişti. (*13)

Yukarıda aktarılanlardan anlaşıldığı üzere Joannis de Spillez’in tayininde olduğu gibi Aziz Petrus(Bodrum) Kalesi'nde aile – sülale bağlarının etkin olduğu akraba atama, kayırmaları vb iç işleyiş hakkında tamamlayıcı ve yeterince bilgi verici niteliktedir.

devam edecek...

mehmet cilsal-tarih araştırmacısı

KAYNAKLAR

1*- “The Prior of the Knights Hospitaller in Late Medieval England” by Dr.Simon Phillips

2*- THE FORTRESS OF RHODES 1309–1522 by KONSTANTIN NOSSOV

3*- AOM, NLM Arch.79, fol. 2 v. (21 Mayıs 1501)- by Dr.Simon Phillips

4*-A HISTORY OF THE CRUSADES KENNETH M. SETTON GENERAL EDITOR Volume III THE FOURTEENTH AND FIFTEENTH CENTURIES EDITED BY HARRY W. HAZARD, The Hospitallers at Rhodes, 1421-1523 314 by Ettore Rossi

5*-Malta Kod. 394, f. 230r by Dr. Simon Phillips

6*-AOM 79: 71v/72r by Dr. Simon Phillips

7*-“RODOS’UN FETHİ ÖNCESİNDE(1499-1520) AKDENİZ'DEKİ HIRİSTİYAN KORSANLAR”  by Dr.Volkan DÖKMECİ

8*-AOM 79: 102v/103r (23 Ağustos 1502) by Dr. Simon Phillips

9*-A HISTORY OF THE CRUSADES KENNETH M. SETTON GENERAL EDITOR Volume III THE FOURTEENTH AND FIFTEENTH CENTURIES EDITED by HARRY W. HAZARD

The Hospitallers at Rhodes, 1421-1523 314 by Ettore Rossi

10*- Malta Kod. 394, f. 236r. (7 Kasım 1502)  by Dr. Simon Phillips

11*-“Une campagne de travaux méconnue au château Saint-Pierre au XVe siècle” by Monsieur Jean-Bernard de Vaivre

12*-Malta Cod. 394, f. 237r-v, (6 Aralık 1502) by Dr. Simon Phillips

13*-Malta Kod. 394, vd. 233v-235r. 153(9 Aralık 1502) by Dr. Simon Phillips