BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE BODRUM KALESİ-29

MENTEŞEOĞULLARI’NIN HAZİN SONU

Osmanlı’nın fetret devri(1402-1413), Mehmed Çelebi’nin(şehzade) diğer kardeşlerini bertaraf ederek tahta oturmasıyla son bulmuş ve yeni hükümdar, ilk iş olarak Timur’un satrabı durumundaki bazı Türk Beyliklerini istila etmişti. Menteşeoğulları Devleti bunlardan biriydi. Başında da İlyas Bey vardı. İlhakla birlikte İlyas Bey’in Leys ve Ahmed adlı iki oğlu rehin alınarak Osmanlı sarayına gönderilmiş; kendisi de “Emir”(satrap,vassal) sıfatıyla ve yanına tayin edilmiş bir Osmanlı paşasıyla beraber beyliğin idaresine devam etmişti (1*). Vakanüvis Aşıkpaşazâde, bu rehine evlatlar hakkında  “hünkâr kapısında kulluk ederlerdi” şeklinde yazmıştır.

1421 yılında, hem İlyas Bey hem de Çelebi Mehmed vefat etmiş; bu vefatların hemen ardından  rehin oğullar Edirne'den kaçıp Menteşe iline geri gelerek isyanlar çıkartmış, dağılan orduyu toplamış ve tekrar beyliğin başına geçmişti. Osmanlı’nın yeni hükümdarı  olan II. Murad, 1424’de Menteşe topraklarını bir kez daha fethederek firari iki kardeşi yakalatıp Tokat iline hapse yollamış ve böylece beylik devleti tamamen sona ermişti. Ancak, 1426 yılında, İlyas Bey oğlu Ahmed hapsedildiği Tokat kalesinden kaçmayı başarmış; buna karşılık kaçamayan kardeşi Leys tutuklu bulunduğu kalede öldürülmüştü. Menteşeoğullarından geriye bir tek İlyas Bey’in torunu Ahmet oğlu İlyas Bey kalmış; o da  yakalanma korkusuyla Rodos Şövalyeleri’ne sığınmıştı(2*).

RODOS KARARGAHINDA GÜÇLER ÇATIŞMASI

Rodos merkezli Haçlı Şövalyeler Ordusu, Grand Master Philibert de Naillac’ın yokluğunda(1409-1419) Fr.Domenico de Alamania, Fr. Nicolaus de Boehemia gibi vekil teğmenler tarafından yönetilmiş; Naillac, 1419’da Rodos’a geri dönmüş, ancak bir sene sonra vefatı nedeniyle yerine Rodos teğmenlerinden Katalan Antonio de Fluvian, Grand Master olarak tayin edilmişti(1421). Fluvian’ın seçiminde Latinler büyük rolü vardı. Daha fazla ticari kazanç ve ofis(makam) elde etmek için sayısal bakımdan üstün olan Fransız şövalyelerine karşı Convent'in(Rodos Karargahı) Fransız olmayan dilleriyle işbirliği yaparak İspanyol Birliği’nin(Katalan+Aragon) levantta 1437’ye kadar ağırlığını hissettireceği yeni bir dönem başlatmışlardı. Daha evvel değinildiği gibi İspanyol tüccarların menfaatlerini ön planda tutan Fluvian, görevi döneminde adına sahte para bile bastıran bir yöneticiydi.(3*)  

Levantta Latin üstünlüğü oluşunca, Barcelona ve Mayorkalılar da Rodos’a yerleşmeye başlamış; böylece İspanyolların Doğu ticaretindeki yeri epey genişleşmişti. Sicilya limanlarından tahıl nakliyesini organize eden Katalan ve Aragonlu tüccarlar, borsacılığa da soyunmuş ve hatta Rodos Karargahı’nın navlun ve nakliye hizmetlerine dahi el atmışlardı.(4*)

Rodos Karargahı’ndaki Frenk-Latin gerilimi, aslında ülkelerarası pazar paylaşımının bir nevi tezahürü gibiydi. Örneğin, 1432’de, bir Ceneviz gemisi olan Marini,  Rodos limanında üç Katalan gemisi tarafından soyulmuştu. Aynı yıl Pietro Grimaldi’ye ait başka bir gemi, yine Katalanlar tarafından ele geçirilip yağmalanmış ve Cenova Devleti,  Kral Alfonso'ya bu olayla ilgili şikayetlerde bulunmuştu. Grand Master’ı Fluvian’ın 1435’deki icraatları ise Ceneviz kuşkularını iyice derinleştirmiş;  Katalan saldırılarıları bitmek bilmeyince en sonunda Cenova-Papalık savaşı başlamıştı. Bunun üzerine Cenevizlilerin Rodos ticaretine   yasak konmuştu.(5*)  

BRİTANYA ŞÖVALYELERİ-ST.PETER KALESİ(BODRUM) KUMANDANLARI- İNGİLİZ (ST.CATHERİNE) KULESİ

1418-1440 arası dönemde Rodos Britanya şövalyeleri başrahipliğine William Hulles(1418-1432, 14 yıl), Robert Mallory(1432-1440, 8 yıl);Turcopolier makamına ise (1415'te Peter Holt'un ölümünün ardından) Thomas de Skipwith, Thomas le Bouteler, Richard Paule, William Fitzthomas gibi İrlandalı isimler tayin edilmişti. 1421-1433 arasındaki on yıl boyunca hem başrahiplik hem turcopolierlik yapan kişi ise Teğmen Thomas Launcelyn’dı. Ondan sonra aynı makama William Tonge getirilmişti.(6*)

1415-1440 arası dönemde St.Pierre(Bodrum) Kalesi Kumandanlığı’nda  Roma rahiplerinden Giorgio de Monteafia, Pisa rahiplerinden Roberto de Diana ve Angelino Muscetula(1431-36) gibi İtalyan teğmenler görev yapmıştı. Bunlardan Giorgio de Monteafia ve Angelino Muscetula Bodrum Kalesi Kumandanlığı’na ilaveten  donanma amiralliğini de üstlenmişti. Roberto de Diana ise 1438’de Grand Master yardımcısı olmuştu.(7*)

İngiliz ve İtalyan Kulesi, 1420-1440 arasında inşa edilen kulelerdi. Kaynakların hemen hepsi İngiliz Kulesi’nin Angelino Muscetula zamanında bitirildiğini yazmaktadır. Daha evvel izah edildiği gibi bu kulenin bitiş tarihi hakkında gerçeğe en yakın bilgiler Prof. Anthony Luttrell’e aittir. St-Peter Kalesi’nin inşası, 1433’de İngiltere’de fonlar toplayan  Sir William Langstrother’in(ilerki yıllarda başrahip olan) yoğun çabaları sonucu hızlanarak genişletilmiş ve 1415’lerde başlayan İngiliz Kulesi 1437’ye gelindiğinde onun sayesinde tamamen bitirilmişti. Kule, Mısır’da Hırıstiyanlığın yayılmasında büyük rol oynamış olan İskenderiyeli Azize St. Catherine’e adanmıştı ve üzerinde Kral IV. Henry’nin aslanlı  armasının yanısıra, kralın oğlu olan Dükler, Galler Prensi, York Dükü, William Fitzhugh gibi daha pek çok soylu aileye ait 26 adet baron arması yerleştirilmişti.

Prof. Jean Bernard de Vaivre’nin detaylı izahında belirttiği gibi kulenin girişi şu anda olduğu şekliyle kuzeyden değil, batıdandı. Salonların hepsi tonozluydu. Kıyıda antik bir iskele vardı; bu iskele İngiliz Kulesi ile irtibatlıydı ve asma köprü, alçak bir perde duvar, geçit, merdivenler kullanılıp erişim sağlanıyordu. Suların kenarında, perde duvarının dışında  birbirine bağlı iki zindana ulaşılıyordu.(8*)

1431-1436 döneminde Bodrum Kalesi kumandanı İtalyan Şövalye Angelino Muscotela, İngiliz dili rahibi de Robert Mallory’di. Bu dönemde  St. Catherine Kulesi nedeniyle bazı sorunlar çıkmıştı. İngiliz şövalyelerden biri, kuleyi kendileri inşa ettiği halde hizmetçisinin de kendisiyle beraber kulede konaklamasına, yiyecek içecek hazırlayıp servis hazırlamasına, ev gibi kullanılmasına izin verilmemesini protesto ederek bunun engellenemez  doğal bir hak ve eskiden beri başka kalelerde uygulanmış mutad bir gelenek olduğunu belirtmiş; Kale Kumandanı Muscotella ise yasakların kendi döneminde uygulanmaya başlandığını ve Grand Master Fluvian’ın bu uygulamayı devam ettirdiğini söylemişti. İngiliz şövalyeler henüz sayıca az olduğu için kurallara uymamazlık edemiyordu. İlginçtir ki bu durum çok geçmeden başkaları için bulunmaz bir fırsata dönüşmüş; üzerinde çeşit çeşit armaları, tonozlu salonlarıyla soylulara yakışacak şekilde inşa edilen St. Catherine Kulesi,  arsızca gelip orayı işgal etmek isteyen İspanyollara kaptırılma tehlikesiyle yüzyüze kalmıştı. İmrenilecek kadar güzelliği olan  kule, artık tehdit altına girmişti. Britanyalılarla diğerleri arasında kavgasız gün geçmiyordu...

Aslında bu anlaşmazlığın arkasında başka bir gerçek yatmaktaydı. Britanyalılara, Turcopilier makamı  ellerinde olduğu için ezelden beri bazı ayrıcalıklar tanınmaktaydı ve sırf bu yüzden sık sık büyük tartışmalar çıkıyordu. Onları kıskanan diğer dil birlikleri bu sorunu sürekli kaşıyıp duruyordu. Komutan Muscotella, İngilizlerin kendilerine has süslü kostümleriyle  Azize Catherine  Kulesi’ne girip çıkmalarını, malikane gibi barınmalarını, yiyip içmelerini kalede kışkırtıcı bir eşitsizlik olarak değerlendiriyor ve bu kullanma biçimine izin vermiyordu. (9*)

Öte yandan, İngiliz Başrahip Robert Mallory, 1435’de, hem yirmiye yakın  İngiliz soylu sınıfından kimselerin içinde yeraldığı büyük bir Küdüs ziyareti organize etmiş, hem de bu organizasyon dahilinde olası Memluk saldırısına karşı Rodos başta tüm Dodecanese(12 adalar) ve Bodrum Kalesi’ni savunmak maksadıyla hatırı sayılır büyüklükte bir İngiliz birliği meydana getirmişti. Böylece birliğin yeni inşa edilmiş kuleye yerleştirilmesi için bir fırsat ve gerekçe doğmuştu... (10*) 

Devam edecek...

mehmet çilsal-tarih araştırmacısı

Bodrum, Ekim 2019

KAYNAKLAR(Kitap ve Makale)

  (1*)-XVI. YÜZYILDA BALAT KAZÂSI (TAHRÎR DEFTERLERİNE GÖRE) YÜKSEK LİSANS TEZİ Mikail ACIPINAR-http://acikerisim.ege.edu.tr:8081/jspui/bitstream/11454/1703/1/mikailacipinar2005.pdf

(2*)-Mufassal Osmanlı Tarihi I. Cilt s. 1-37, Mustafa CEZAR, Midhat SERTOĞLU (Türk Tarih Kurumu Yayınları, 2011)

(3*)-THE HOSPITALLERS OF RHODES BETWEEN TUSCANY AND JERUSALEM : 1310-1431 by Anthony LUTTRELL https://www.brepolsonline.net/doi/pdf/10.1484/J.RM.2.305507

(4*)-Religion, Warfare and Business in Fifteenth-Century Rhodes Maria Elisa Soldani, Daniel Duran i Duelt)

https://www.academia.edu/589304/Religion_Warfare_and_Business_in_Fifteenth_Century_Rhodes

(5*)-The Knights Hospitaller of the English Langue 1460–1565 GREGORY O’MALEY https://onlinelibrary.wiley.com/doi/abs/10.1111/j.1468-229X.2007.394_9.x

(6*)- https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_the_priors_of_Saint_John_of_Jerusalem_in_England

(7*)-THE ITALIAN HOSPITALLERS AT RHODES :1437-1462 by Stanley FIORINI-Anthony LUTTRELL

(8*)-Prof  Vaivre Jean Bernard de - Le château Saint Pierre et ses campagnes de construction.   http://www.persee.fr/doc/piot_1148-6023_2010_num_89_1_1727

(9*)-KNIGHTS HOSPITALLERS OF THE VEN. TONGUE OF ENGLAND IN MALTA BY Canon Mgr. A. MIFSUD https://ia802603.us.archive.org/0/items/KnightsHospitallersOfTheVenerable/KnightsHospitallersOfTheVenerable_text.pdf

(10*)- THE HOSPITALLER CASTLE AT BODRUM, Prof. Anthony Luttrell-The Military Orders Volume II: Welfare and Warfare, edited by Helen Nicholson