BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE BODRUM KALESİ-31

1440’DA ORTAYA ÇIKAN MEMLÜK TEHDİTİNİN ST. PETER(BODRUM) KALESİ’NDEKİ ETKİSİ NASIL OLMUŞTU ?

St. Peter(Bodrum) Kalesi, Rodos Şövalyeleri’nin Küçük Asya anakarasında inşa edilen yegane kalesiydi. Konumu nedeniyle Türklerin elindeki Hırıstiyan kölelerin kaçıp kurtulabileceği tek sığınak, özgürlük, umut kapısıydı. St. Pierre(Petri, Peter, Petrum) Kalesi aynı zamanda, Yarımada’nın periyodik pazar-panayırından  hınta(tahıl), hububat, un, bakliyat, sebze, meyve gibi taze gıda maddelerinin kesilmiş et ya da domuz, tavuk, sığır gibi canlı hayvanın atlı kara birliğine(süvari) lazım olan arpa, yonca, yulafın Dodocanese’nin(12 Ada) bitmek bilmeyen inşai faaliyetlerinde kullanılan tomruğun tedarik edildiği çok çok önemli bir kaleydi. Bu yüzden de garnizondakilere Türklerin dikkatini çekecek aşırı davranışlardan kaçınması için sık sık uyarı yapılmaktaydı.(1*)

Öte yandan, St. Peter(Bodrum) Garnizonu’nun, Kos'daki kalelerle beraber Rodos'a yönelik tehlikeli yaklaşımları gözetleyerek erkenden alarm vermek gibi başka bir vazifesi daha vardı. Saint John(Jean) Şövalyeleri,  Dodecanese’deki(12 ada) gözetleme kuleleri dahil 80 civarında irili ufaklı kaleye sahipti. Üstelik bu kale ve kulelerin çoğu Şövalyelerin Rodos’a yerleşmelerinden önceki devirlere ait yapılardı. Küdüs-Akka-Kıbrıs’tan sonra bölgeye geldikleri 1309’dan beri hem varolan eski yapıları sağlamlaştırarak hem Bodrum Kalesi gibi yeni inşa edilenlerle beraber çok iyi işleyen, güvenilir bir savunma ağı kurmuşlardı.(2*)

MEMLÜK ORDUSU’NDA ŞÖVALYELER DÜNYASINI ETKİLEYECEK GELİŞMELER: RODOS’A SEFER HAZIRLIĞI ve OSMANLI MEMLÜK İTTİFAKI

1440’a doğru bölgede Memlük tehlikesi belirmişti. St. Peter(Bodrum) Garnizonu’ndakiler de dahil  Şövalyelerin huzurunu bozacak bu gelişme, 3-4 yıl sürecek olup geçiciydi. Tehlikenin asıl büyüğü ve kalıcı olanına daha 10-15 yıl vardı...

Kıbrıs’ın 1426’da Memlûk hâkimiyetine girmesinden sonra bile Mısır sahillerine yönelik korsan hücumları bir türlü kesilmemiş İspanyolların(Katalan+Aragon) Rodos’u üs olarak kullandıklarına dair hiç şüphe kalmamıştı. Mısır Sultanı, Rodos’ta yuvalanıp oradan beslenen ve deryada haydutluk vurgunculuk yapan, tacirleri taciz eden korsanların önünü bir türlü alamıyordu. Sultan Çakmak’ın iktidarının ilk günlerinde St. Jean Şövalyelerine ait gemiler Reşid Limanı’na gelerek yağma girişiminde bulunmuşlar,1439’daki başka bir saldırı sırasında ise şehirlerini savunan Dimyatlıların tümünü şehit etmişlerdi. İşte bu vakıa, Rodos’a sefer başlatmak için bardağı taşıran son damla olmuştu. (3*)

Çakmak’ın denizlerde artık mutlak bir egemenlik kurması şarttı ve bunun için Rodos’u ele geçirmesi gerektiğini düşünüyordu. Mısır’da görülen veba salgınları, korsanların yol açtığı malî kriz ve donanmadaki teknik yetersizliklere rağmen sefer hazırlıklarına girişilmişti.

Sultan Çakmak’ı St. Jean Şövalyelerine karşı sefer hazırlıklarına başlatan bir diğer sebep ise Osmanlı Sultanı II. Murad’ın bir önceki Sultan Barsbay’dan ricada bulunmasıydı. Balkan krallıklarının Osmanlı Devleti’ne karşı kurmuş oldukları Haçlı ittifakına St. Jean Şövalyelerinin de dâhil olacağı istihbaratını alan Sultan II. Murad, Memlûk Sultanı’na haber yollayarak Şövalyeleri Rodos’ta meşgul etmek suretiyle bu ittifaka katılmalarını önlemesini rica etmişti.(4*) 

1438 senesinde Barsbay'ın Hırıstiyan bloka karşı ittifak teklifi kabul etmesinden dolayı memnun olan Sultan Murad(II),  ona ziyadesiyle kıymetli hediyelere ek olarak gardırobundan süslü bir altın elbise ve şapka göndermiş bu arada Edirne Sarayı için de ondan bir fil istemeyi ihmal etmemişti. Aslında, geçen bölümde değinildiği gibi doğuda Sünnilikten Şiiliğe dönüşerek gittikçe yayılmacı bir devlet haline gelen Safevi tehlikesi ile batıdaki kafir Haçlı Ordusu’na, yani  “Sancuvanlara” karşı kurulan Osmanlı-Memlük ittifakı aslında yeni değildi. Bu diplomasi, Yıldırım Bayezid’e kadar dayanan eski bir ilişkiydi. Bilhassa taht değişikliklerinde birbirlerine karşılıklı hediyeler yollamaları adet haline gelmişti. Ortaçağ hükümdarları arasında zürafa, leopar, aslan, papağan gibi nadir ve egzotik hayvanları hediye göndermek cömertlik belirtisi olduğu kadar zenginliği ve gücü de sembolize ediyordu. Tarihçi Elias Muhanna’nın yorumuna göre Osmanlı hükümdarı II.Murad'ın Memluk Sultanı Barsbay'dan bir fil istemesi belki de onun debdebeli bir saray hayatına duyduğu ihtiyacı gösteriyordu. Ancak, Osmanlı Hükümdarı’nın talebinin yerine getirilmesi biraz gecikmişti.  Çakmak, ancak 1438 Ekim’de gönderebildiği hediye hakkında Murad’a bir mektup yazmıştı “Barsbay'dan bir fil istemiştiniz (huzur içinde yatsın), ama onu  kış mevsiminde göndermek o kadar kolay değildi. Tahtınıza hizmet için onu ancak şimdi gönderebildik. Elçimiz fili gemiye koydu, kış mevsiminden sonra Türkiye topraklarına gelecektir...”(5*)  

Sefer hazırlıklarına hummalı biçimde başlayan Sultan Çakmak, hiçbir maddi fedakârlıktan kaçınmamış, sefer harcı olarak büyük miktarda tahsisat ayırmış, yeni gemilerin inşası için bazı şehirlerden ustalar getirtmişti. Nitekim, sefer için gereken tüm hazırlıklar bitmiş ve  Memlük Donanması Nil mavnası ile Gurâb(karga) karışımı 18 gemi ile 200’ü Sultan’ın, 1000’i  gönüllü olmak üzere toplam 1200 savaşçıdan oluşuyordu. Bu gönüllüler arasında  intikam almak isteyen Dimyat halkından birileri de vardı.(3*age)

ST.JEAN ŞÖVALYELERİ’NİN SAVUNMA HAZIRLIKLARI

Mısır’da bunlar olup biterken, GM Jean Bombard de Lastic Suriyeli Anthony Masota,  Rodos  vatandaşı da olan Mark Salvatore, Latin Pere Torelles, Bertrand Jamero, duyduğunu şövalyelere iletmeye ve düzenli bilgiler vermeye yeminli George Suriano gibi tüccarlar ile diğer casuslardan Memlûklar hakkında sürekli istihbarat alıyordu. Dolayısıyla Rodos dünyası da hummalı bir savunma ve tahkimat işlerine girişmişti. Boş durmayan Lastic, Avrupa’ya da elçiler göndererek yardım talebinde bulunmuşsa da Bizans İmparatoru VII. Ioannes Palaiologos dışında yardım talepleri cevapsız bırakılmıştı.

Grand Master Lastic, tüm bunların yanısıra olası Memlük baskınlarına karşı bazı sert tedbirler de almıştı. 1440'ın Eylül ayında Meis Adası’na(Kastelorizo) bir emir göndererek ahalinin Memlüklere karşı yapılacak savunmaya katılması yönünde çağrı yapmış bu çağrıya uymaları durumunda herkese sağlık hizmetleri, ilaç, vb vaat etmiş, ama aynı zamanda reddetmeleri durumunda  mülklerinin müsadere edileceği tehditinde bulunmuştu... (*6)  

Öte yandan, Jeo-stratejik konumu nedeniyle St. Peter(Bodrum) Kalesi, bu vakıaların cereyan ettiği sırada üst düzeyde teyakkuza geçmiş muhtemelen Kaplan Tepesi gibi yüksek noktalara gözetçiler konmuş karada da  denizde de  devriyelerin sayısı artırılmıştı. Kale’deki kuleler ile civardaki yüksek tepelerde gece gündüz nöbetler tutulmaya başlanmış hem Memlük ve Türk gibi Müslüman, hem Ceneviz gibi  Hıristiyan düşman gemilerinin yaklaşması durumunda uyarı ateşleri yakılması için nöbetçilere talimatlar verilmişti.

İngiliz Kulesi’nden dolayı yeni tertip edilen Britanya Askeri Birliği’ne çok iş düşeceği kesindi... 

Devam edecek...

mehmet çilsal-tarih araştırmacısı

KAYNAKLAR(kitap+makale)

1*-ESSAİ DE CHRONOLOGİE DES CAMPAGNES DE CONSTRUCTİON DU CHÂTEAU SAİNT-PİERRE BODRUM, Monsieur Prof. Jean-Bernard de Vaivre

2*-THE HOSPITALLERS OF RHODES AND THEIR VOW OF POVERTY IN THE 15th CENTURY (1420-1480)-Pierre Bonneaud

3*-15. YÜZYILDA MEMLÛKLARIN DOĞU AKDENİZ SİYASETİ, Dr. Abdullah Mesut AĞIR- Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih/Ortaçağ Anabilim Dalı-Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Cilt 13 Sayı 23 Haziran 2010

4*-(IRWIN,1995: 249 ‘ÂŞÛR, 1976: 181-82 RABIE, 1989: 282 KOPRAMAN,1992: 521).

5*-THE SULTAN’S NEW CLOTHES: OTTOMAN MAMLUK GIFT EXCHANGE IN THE FIFTEENTH CENTURY- Elias Muhanna

6*-THE HOSPITALLERS AND CONCEPTS OF ISLAND EXISTENCE by Simon Phillips