1444-1454 arası dönemde Bodrum Kalesi’nin devam eden inşai sürecinde hangi komutan, ne zaman, ne yapmıştı ? 

Bilindiği gibi İtalyan Arkeolog Prof. Giuseppe Gerola ve Amadeo Maiuri, işgal günlerinde(1914-9) modern ve medeni(!) emperyalist devletlerin(İngiliz+Fransız) bombardımanına uğramış zavallı Kale’den arta kalanların içinde sağlam bulabildikleri armalardan yola çıkarak kale komutanlığı(captain) yapmış şövalyeleri ad ve tarihleriyle belirlemeye çalışmıştı. Bu konuda çok değerli çalışmaları ve katkıları olan çağdaş tarihçilerden Prof. Bernard Vaivre’yi saygıyla anmadan geçmek olmaz.  

Günümüze kadar yaklaşık 200-250’ye yakın arma ve 42 duvar yazısı-grafiti ulaştığı, 70-80 yıllık süre içinde geçmişin kodlarının saklı olduğu bu objelere Bodrum’dan kimsenin ilgi göstermediği, hatta bunlardan yola çıkarak hiç olmazsa kronolojik bir “Kale Tarihi” yazma gereği  duyulmadığını da yeri gelmişken belirtmekte fayda var.

ST JEAN RODOS  ŞÖVALYELERİ DÜNYASI’NDA MALİ KRİZ

15. yüzyılın ortaları, Akdeniz-Ege’deki herkes için sadece savaş ve deniz haydutluğu ihtimalleri nedeniyle diken üstünde durulan yıllar değil aynı zamanda veba salgını ve kıtlığın yaygın olduğu yıllardı. GM Jean de Lastic,  savunma tedbirleri başta diğer sıkıntıların üstesinden gelebilmek için çok büyük harcama yapmak zorundaydı. Oysa Rodos Karargahı (Convent) mali kriz içindeydi. Finans sıkıntısının ana kaynağı ise bankalardan alınan kredilerin(%20 faizli) geri ödemesinde temerrüde düşülmesi, bu yüzden asıl borcun katlanıp ağırlaşmasıydı(1*).

Lastic, önce en önemli gelir kaynağı olan gümrük vergileri ve imtiyaz sözleşmelerinde ayar yaptı. Sağlık hizmetleri dahil erzaktan hayvan yemine kadar tasarruf tedbirleri almıştı. Tüm harcamalar artık belgeli olmak zorundaydı. Maaş kesintileri başlamıştı. Hatta şövalyelerin vefatı durumunda sahip oldukları ne varsa miras, tereke sayılmayacak, GM Karargahı’nın malı olacaktı. Teşkilatın tüm birimlerine kendi sorunlarına çözüm bulma mecburiyeti getirilmişti. Dil birlikleri, krizden çıkılması için bağlı oldukları papa, düka ve krallıkları ikna edecekti. Rodoslu, Latin ve Yahudi tüccarlar, bankacılar ve hatta gemi kaptanları kriz döneminde  hizmet sağlayıcılar olarak anahtar bir rol üstlendi. GM Naillac zamanındaki Berry Dükü, Nisyros(İncirli) Adası Lordu İtalyan banker Dragonetto Clavelli gibi finansörlere acil ihtiyaç vardı. Nitekim Papalığın sayesinde Medici ailesi ikna edildi.  Medici bankaları ve şirketleri Rodos’ta faaliyet göstermeye başladı. Ticaret ve finans dünyasında istikrar ve güven sağlanmaya çalışıldı. (2*)

1444-1454 ARASI BODRUM KALESİ KUMANDANLARI

Mali sorun her garnizonu olduğu gibi Bodrum Kalesi’ni de etkilemekteydi. Anakaradaki stratejik konumu nedeyle Kale’nin ihtiyaçlarının karşılanması GM Lastic için öncelikliydi. Bu yüzden de Kos-Kalyminos-Leros’un bir nevi özerk valisi durumundaki Venedikli Fantino Quirini’ye rica mektubu yollamıştı. Ancak, önceki bölümlerde bir nebze bahsedildiği üzere Quirini, Lastic’in ricasını yerine getirmek bir yana kendi menfaatleri doğrultusunda hareket etmişti. 

Kale’nin gıda, erzak vb ihtiyaçlarını karşılamadığı gibi tipik bir Venedikli tüccar gibi davranarak “düşman” kabul edilen herkesle alışveriş yapıyor, “deniz haydutu” ilan edilen korsan gemilerinden sabun, şeker, karabiber vb. alıyordu. Kaynakların çoğu onun Memlük kuşatması sırasında kendi mülkü gemilerle savaştığını yazsa da Memlük kayıtları tam aksine Sultan Çakmak’ın hem Kıbrıs Kralı hem kendisiyle tarafsızlık anlaşması yaptığı yönündedir. Güvenilir başka kaynaklar ise 1445'te Kalymnos’taki kalenin inşaatında yerel halkı zorla çalıştırdığı için Rodos Convent mahkemesinde yargılanıp beraat ettiği yazılıdır.

Tüm bu zorluklara rağmen 1444-1454 döneminde görev yapan Kale Kumandanları pek çok işin üstesinden gelebilmişti. Savaş ve kriz döneminde Britanyalılara da çok iş düşmüştü. İngiliz Dili Rodos Başrahipliği veya Turcopolierlik görevlerini yapmış olan Robert Mallory, Robert Botyll, Thomas Ruth, Hugh Middleton gibi önemli şövalyelerin hem askeri savunma hem inşai faaliyetler hem mali krizdeki yardım ve katkıları çok büyük olmuştu. Bunlardan Turcopolier Hugh Middleton, 1440’da Memlüklerin Rodos'a yaptığı deniz saldırısı sırasında Sultan Çakmak'ın filosuna yaptığı ateşli karşı taarruzuyla Hıristiyan aleminin dikkatleri üzerine çekmiş ünlü bir şövalye idi. 1444'te de aynı şekilde GM Jean Bompar de Lastic’in sağ kolu olarak turcopol birliği ile Memlük kampına etkili bir karşı taarruz yaparak düşmanı bozguna uğratmış, bu cesur davranışları sonucunda efsane şövalyeler katına yükselmiş ve Rodos, İngiltere, Papalık nezdinde takdir ve taltif görmüştü. 1446 tarihli bir mektupta Papa IV. Eugene (Gabriele Condulmaro) tarafından ödüllendirilmiş ve kendisine özel verilmiş asasıyla ruhban ve aristokrat sınıfa dahil olmuştu.  (3*)

Raymondo Giou(1446-7):

A.Mauiri, G.Gerola ve B.Vaivre’nin tespitlerine göre Geltru’nun ardından(1446 yılı içinde olsa gerek) Kale’ye Raymondo Giou adında Katalan bir komutan atanmıştı. Bu dönem İspanyol aristokratları ve tüccarlarının Doğu Akdeniz’e ilgi duyduğu yıllardı. Ramon Jou da soylu sınıftan bir şövalyeydi. 1437'de Orrent de Cinca'nın, 1440'ta Barbastro ve 1445'te Samper de Calanda komutanlığı yapmış olan Ramon Jou’nun görev süresi 1447 Aralık’ta sona ermişti.

William Dawnay (1447-9):

GM Lastic’in bir belgesine göre 11 Aralık 1447’de Ramon Jou’nun yerine İngiliz Dili’nden William Dawnay atanmıştı ve komutanlığına 8 Mayıs 1448’de Lango(Kos) ve Nisyros adaları da bağlanmıştı. Willam Dawnay, A. Mauiri’nin yerinde yaptığı tespite göre Kale’nin güneybatı ucundaki yapıyı inşa ettirmiş, ardından 17 Haziran 1449’da Turcopolier olarak Rodos’a tayin edilmişti.

Fortunet de Morlena’nın (14 Kasım 1448):

Mevcut kaynaklarda Dawnay döneminde geçici bir süreliğine  Fortunet de Morlena’nın (14 Kasım 1448) komutanlığa atandığına dair bilgi bulunmaktadır.

Pierre Beaupel(17 Haziran 1449-10 Aralık 1449):

Bu şövalye ise Dawnay’in Turcopolierliğe tayin edildiği 17 Haziran 1449 ile Frogier’in tayin edildiği 10 Aralık 1449 arasındaki 6 aylık zaman diliminde geçici görev yapmış gözüküyor.

Jean Frogier (10 Aralık 1449):

Tarihten yola çıkarak, bu şövalyenin de kısa dönem komutanlık yaptığı söylenebilir. B. De Vaivre, Murlana ve Frogier’in bitişik yontulmuş arması ve bu armanın altına gotik stilde yazılmış  kitabeleri esas alarak görev sürelerinin birbirini takip ettiğini ve bu süre içerisinde Kale’nin günbatımında perde inşa ettiklerini belirtmiştir. Vaivre, bu perdenin 15. yüzyılın sonlarında yapılan ilave ve değişiklikler nedeniyle nerdeyse tamamen kaybolan bir yapıya dönüştüğüne de dikkat çekmiştir. Daha sonra takviyelerle birlikte üstü örtülü bir  korunak binası(bastion) daha eklenmiştir.(4*)

Devam edecek...

mehmet çilsal-tarih araştırmacısı

KAYNAKLAR

1-The Treasury, Debts, and Deaths- by Stefan Cachia,Faculty of Arts at the University of Malta

2-Religion, Warfare and Business in Fifteenth Century Rhodes- by  Maria Elisa Soldani, Daniel Duran i Duelt

3-The Knights Hospitaller of the English Langue 1460-1565- by Gregory O’Malley

The Monks of War (London 1972)- by Desmond Seward

4-Rhodes et ses monuments au temps des chevaliers de Saint-Jean de Jérusalem. Notes de travail-Prof Jean-Bernard de VAIVRE.