BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE BODRUM KALESİ-43

Bodrum Kalesi’nin en çok arması bulunan komutanı kimdi ?

1459’un Eylül-Ekim’inde Nicolo Corognia’dan boşalan Bodrum Kalesi(Château Saint Pierre) Komutanlığı’na  St. John Hospitaller Şövalyeleri Mareşali Jean Cotet atanmış ve bu görevini 1462 yılına kadar sürdürmüştü. Rodos’ta 1445’ten beri çeşitli makamlarda görev yapmış olan Cotet, Kale’de en çok arması bulunan komutandı. Tarihçi Gregory O’Malley’in tespitine göre aslında bu makam daha önce Bodrum’daki Britanya(İngiliz, İrlandalı, İskoç, Galli) şövalyelerinin başındaki John Langstrother’e vaadedilmiş, ancak Langstrother’un Bodrum Kalesi’nin tahkim ve tamiratları için gereken finansmanın temini maksadıyla ülkesine gitmesi, ardından  yardım için lordların kapısını aşındırması uzayınca Levant’a hemen dönememiş, dolayısıyla yerine Cotet seçilmişti.(1*)  

Osmanlı tehlikesi-Şövalyeler diplomasisi-Savunma tedbirleri

1460’lı yıllar Osmanlı’nın bariz biçimde genişlediği istila yıllarıydı. Sultan Mehmet, Ege’nin despotları üç yıl boyunca yıllık haraçlarını ödemediği için Mora’yı(Peloponnes) işgal etmiş, Arnavut soyluları katledip Korint'i direnmeden almış ve bölgeden binlerce aileyi    Konstantinopolis'e götürüp iskan etmiş, yaklaşık 2000 erkek çocuğunu ise yeniçeri acemi oğlanlar ocağına kaydedip yerleştirmişti.(2*)

Korkutucu bu gelişmeler nedeniyle St John Rodos Şövalyeleri başı(GM) Jacques de Milly, daha önce GM Lastic’in yaptığı gibi yeni tekliflerle andlaşma niyetini dile getirmek için Konstantinopolis'e belirli aralıklarla elçiler göndermeye devam etmişti.  Yunan Ortodoks Papaz Demetrio Nomo Filaca, ardından iki hatırlı Rodos vatandaşı Azio Gentile ve Constanzo Coluccio, bazı Ceneviz tüccarları, Bodrum Kalesi eski komutanlarından Sacconin, Şövalye Antoine Charron, Turkopiller Thomas Docwra bunlardan bazılarıydı.(1*age)

Fatih Sultan Mehmet, müzakereler için Rodos’a heyet göndermektense bu elçilik işini Menteşe Sancağı’nın yapması için ferman(sadrazam emirnamesi de olabilir) yollamıştı. Bundan dolayıdır ki Osmanlı Devleti ile Rodos’taki St. Jean(sancuvan) Şövalyeleri arasında cereyan eden diplomatik ilişkiler için  Beçin Kalesi’nin güvenliğinden sorumlu subaşılara talimat gönderilmişti. Rodos’tan hediye değil düzenli vergi isteyen Sultan Mehmed, 1461 yılında şövalyelerle pazarlık etmesi için Beçin Subaşısı’nı görevlendirmişti.(3*)

Kalıcı bir diplomatik sonuç elde edemeyen GM Jacques Milly, mecburen denizcilerin savaş kapasitesini artırmaya karar vermişti. Bunun için liman inşaatları ve tahkimatlarını hızlandırmıştı. Kendi şahsına özel gemi ve personeli olan şövalyeleri adeta seferber etmişti. Bunların içinde silahlı gemilerden kurulu filosu olan Şövalye Andrea de la Croce’ya Osmanlı hareketlerini ve askeri hazırlıklarını gözetlemesi için Anadolu kıyılarında dolaşma görevi vermişti. Yine Sartorius Canapi adlı birini Şövalye kadırgalarına silah ve mühimmat teminiyle görevlendirmesi örneğinde olduğu gibi şövalye olmayan Rodosluları da bu hazırlıkların parçası yapmıştı. La Rochelle Komutanı Bertrand Jameron ve birkaç Katalan daha  sorumlu oldukları bölgede kendi gemileriyle devriye gezen çok sayıdaki şövalye arasındaydı.(4*)

1460 yılında, çok büyük olmasa da beklenen muhtemel tehlikelerden biri belirmişti.  Menteşe Sancağı’na bağlı gemilerin de içinde olduğu 7.000 personelli 40 gemilik Türk filosunun  adalara yaklaştığı şeklinde istihbarat gelmiş, bunun üzerine adalardaki kıyı bölgelerinin sakinlerine Şövalye kalelerine sığınmaları emredilmiş, yerli halklarının çoğu geçici olarak topraklarını terk edip Rodos'a taşınmıştı(*5).  Osmanlı filosunun bombardımanı ve çıkarmasına maruz kalan adalardan biri de  Rodos’la Datça arasındaki Simi Adası’ydı. GM Milly, çatışmalar sırasında kaleye sığınmayıp kendini savunma cesareti gösteren yerel Simi halkının yıllık 600 florinlik baş(haraç) vergisini  200’e indirerek  onları ödüllendirmişti.(6*)

Bodrum Kalesi, büyük bir ihtimalle Osmanlı filosunun bu seferinde de bombardımana tutulmuştu. Türk ve yabancı kaynaklar 12 Adalar’ın(Dodecanese) neredeyse iki senede bir Osmanlı saldırısına maruz kaldığını yazmaktadır.

Bodrum Kalesi şövalyelerinin korsanlık faaliyetleri

GM Milly’nin kıyı ve deniz güvenliğiyle ilgili çabalarının sonunda 1459 yılı itibarıyla sahil koruma kadırgalarında görevlendirilen şövalyelerin sayısı  Rodos sularında devriye gezenler  40, Kos'da 25 ve St Peter Bodrum Kalesi gemilerinde 50 muhafıza çıkarılmıştı. Ancak Bodrum Kalesi şövalyeleri, Ege’deki Türk yayılmacılığı ve kritik gelişmelere rağmen korsanlık faaliyetlerinden bir türlü vazgeçmiyordu. Nisan 1460'ta Sakız Adası ile Anakara arasındaki sularda dolaşan Cenevizli tüccarlar ile Türklere yapılan saldırılar şikayet konusu olmuş GM Milly, bu şikayet nedeniyle Sakız’a bir elçi heyeti göndermiş, Bodrum'dan gelen gemiler sorumlu tutularak komutanlar ve mürettebat cezalandırılmıştı. Bodrum Şövalyelerinin deniz korsanlığı sonraki aylarda da durmak bilmeyince, Rodos’tan bu kez sadece Hıristiyan tüccar gemileri değil, yanısıra barış halinde olunan Müslüman veya Türk gemilerine(Memlükler, Karamanoğulları gibi) yönelik  de herhangi bir yağma yapılmaması yönünde emir ve talimat gönderilmişti(*4age).

Bu yazışmalardan öyle anlaşılıyor ki aynı zamanda Şövalyeler Mareşali olan Bodrum Kalesi Komutanı  Jean Cotet de Rodos’un Filo Amirali de zenginleşme hırsıyla hareket eden ve deniz haydutluğu yapan  paralı asker ve denizcileri zaptedemiyordu. 1462'deki bir belgeye göre Rahip Şövalyelerden  Francesc de Boxols ve Aymeric Despilles ile Papalık Kadırga filosunun başındaki Bodrum Kalesi eski komutanlarından Katalan Jaume de la Geltrú arasında bir sorun yaşanmıştı. Korsanlık faaliyetlerinden elde edilen kârdan onların payını adaletli miktarda vermediği için Geltrú'yu Convent’e şikayet etmişlerdi. Benzeri vakılar nedeniyle şövalyelerin GM’lıktan izinsiz gemi sahibi olması, bu gemilerin silahla donatılıp Türklerin kıyılarında korsan gezilmesi yasaklanmış ve aksi davrananların cezalandırılacağı ilan edilmişti. Rodos Dünyası’nda beş yıldan az ikamet eden şövalyelerin gemi ruhsatı alması ve kefilsiz, garantörsüz gemi ruhsatı verilmesi de yasaklanmıştı.(7*) 

Bodrum Kalesi Komutanı Jean Cotet’in tahkimat faliyetleri

Mareşal Cotet’in görev alanı oldukça genişti. Bodrum Kalesi başta ada ve kalelerdeki savunma tedbirleri, tahkimat, tatbikat, eğitim, iaşe, güvenlik gibi tüm askeri işlerin idaresi onun sorumluluğundaydı. Bodrum Kalesi’nin kuzeyinde tahkimat işleri başlatmıştı ve  kendisinden öncekiler gibi o da Bodrum’da Kale’ye bazı yapı unsurları ekleyerek iz bırakmak istemiş,  Kale’nin ilk kurucuları olan GM Naillac ile Mimar-Komutan Hesso Schlegelholtz zamanında inşa edilen Yılanlı Kule’nin her iki tarafına perde duvar ördürmüştü.

Yapımı iki yıl süren Kuzey Hendeği’ndeki bu kalın ve kaba duvar, aslında daha önceki ince ve alçak duvarı da kapsayacak şekilde yeniden inşa edilmiş, Alman Kulesi’nden itibaren batı yönünde ilerleyip Yılanlı(Revir ya da İspanyol) Kule’yi sarmalayıp güneye dönerek GM Lastic zamanında(1440 gibi) batı-doğu istikametinde örülmüş olan kalın perde duvar ile birleşmişti.(8*)

İnşai faaliyetler devam ederken Cotet de adet üzere kendisi için bazı rölyefler yaptırmış ve bunlardan birini Alman Kulesi’nin yakınına diğerini perde duvarın ortasına, bir diğerini de Yılanlı Kule’nin güneye dönen kısmına yerleştirmişti. Alman Kulesi’ne yakın ilk friz  GM Milly, Papalık ve üç aslanlı kendi armasından oluşuyordu. Kendi armasına eklenmiş topuzlu asa ise Rodos dünyasında hiç görülmemiş bir simgeydi ve onun mareşal olduğunu gösteriyordu. Perde duvarın ortasına yerleştirilen ikinci friz ise iki melegin tuttuğu taç ile onurlandırılmış Fransa kraliyet arması ile bunun altında Komutan Cotet’in topuzlu mareşal asasının da yontulu olduğu kendi hanedanlık armasından oluşuyordu. Diğerinde olduğu gibi bu frize de adı ve inşa yılı işlenmişti: “Şövalye Jean Cotet - 1460”.  Yılanlı Kule’den güneye kıvrılan duvara monteli üçüncü friz, 1461’de vefat eden GM Jacques Milly’nin yerine tayin edilen Peter Raymond Sacosta(Pete Ramon Zacosta) döneminde yerleştirilmişti.  

Bu frizin en üstünde çatallı bir Papalık bayrağı, bayrak sapının olduğu yerde başı ayrı hale içinde gövdesi ayrı hale içinde resmedilmiş kuzu figürü, yine bu sapın aşağı doğru uzantısında Kale Komutanı Cotet’in üç aslanlı hanedan simgesi, bu simgenin altında Cotet’in mareşallik asası, ortada Bodrum Kalesi’nin kurucusu Philibert de Naillac arması, onun da solunda GM Raymond Sacosta arması yontulmuştu. Tabii tüm bu simgesel figürlerlerin hepsi yoruma müsaittir ve muhakkak ki birbirleriyle bağlantılıdır. Örneğin frizde Naillac armasının yeralma sebebi, kuzey  hendeğinin ilk kez kazıldığı, perde duvarının temelinin atılıp belli bir yüksekliğe kadar örüldüğü   1416 senesinin onun Grand Master’lığı zamanında olmasındandır.

Bilindiği gibi yüzlerce yıl boyunca Bodrum Kalesi’nin iç unsurlarını birbirine bağlayan bazı duvarlar örülmüştü. Bunlardan biri Fransız Kulesi’ni Alman Kulesi’nin doğu perdesiyle birleştiren ve  Kale Komutanı Cotet ile GM Raymond Sacosta döneminde örülmüş iç duvardı. İşte bu iç duvarın avluya bakan yüzüne 1462 senesinde iki rölyef daha yerleştirilmişti. Bu  armalardan biri Cotet’e, diğeri Zacosta’ya aitti ve duvarın apsisli kısmına yerleştirilen Aziz Catherine figürünün altına yontulmuştu. Rölyefte Aziz Catherine bir eliyle Papalık flaması(oriflame), diğer eliyle de şahadet sembolü bir boyunluk tutmaktadır. Bu iç duvarın geçmişteki bombardımanlar sırasında kısmen yıkılması nedeniyle   Cotet armasını içeren bir başka rölyef  alanda eski eserler arasında sergilenmektedir. Bu rölyefte başı haleli Vaftizci Yahya(St. John) bir elinde Papalığın çatallı flamasını diğerinde ise topuzlu mareşallik asasıyla Cotet armasını tutarken tasvir edilmiştir.(9*) 

Devam edecek...

mehmet çilsal-tarih araştırmacısı

Bodrum

KAYNAKLAR

1*-  “The Knights Hospitaller of the English Langue 1460–1565” by Gregory O’Malley

2*- DECLINE AND FALL OF BYZANTIUM TO THE OTTOMAN TURKS

by Doukas- An Annotated Translation of "Historia Turco-Byzantine" by Harry I Magoulias, Wayne State University,Wayne State

3*- İzahlı Osmanlı Tarihi Kronolojisi Cilt 1, İsmail Hami Dânişmend

4*- NEGOTIATION AND WARFARE: THE HOSPITALLERS OF RHODES AROUND

AND AFTER THE FALL OF CONSTANTINOPLE 1426-1480, by Pierre Bonneaud

5*- Bosio, Dell’Istoria (as n. 3), vol. 2, p. 349.

6*- Archive of The Order of Malta 370, fol. 217v–218r.

7*- THE HOSPITALLERS OF RHODES AND THEIR VOW OF POVERTY IN THE 15th CENTURY (1420-1480) by Pierre Bonneaud

*AOM. 282, f. 114v.

8*- ESSAI DE CHRONOLOGIE DES CAMPAGNES DE CONSTRUCTION DU CHÂTEAU SAINT-PIERRE (BODRUM, TURQUIE) by Prof. Monsieur Jean-Bernard de Vaivre

9*- UNE CAMPAGNE DE TRAVAUX MÉCONNUE AU CHÂTEAU SAİNT-PİERRE AU XVE SİÈCLE by Prof. Monsieur Jean-Bernard de Vaivre