Bodrum Kalesi’nin 1462-68 arasındaki komutanları kimdi 1464’deki Haçlı Seferi niçin yapılamamıştı ?

Jean Cotet sonrası 1462-5’in Bodrum Kalesi Komutanı hakkında ne yazık ki kesin bilgilere sahip değiliz. Bunun bir nedeni yeterli araştırmanın yapılmamış olması, başka bir  nedeni de geçmişteki komutanların yeniden aynı göreve tayin edilmiş olması ihtimalidir. 1459’un son aylarında Bodrum’a atanan Cotet’in görev süresi 1462’nin başlarında sona ermiş, ancak yerine kimse tayin edilmemişti. Çünkü Bodrum Kalesi Komutanı’nı tayin edecek yeni Grand Master, henüz Rodos’a intikal etmemişti.(1*)

GM  Pedro Raymundo de Zacosta ve Bodrum  Kalesi Komutanlığı -

Rodos Conventi(Diller Kurulu-Konsey), GM Jacques de Milly’nin Ağustos 1461’de vefatı üzerine  St. Jean Şövalyeleri GM’lığına Amposta Kalesi Muhafızı Katalan Pedro Raymundo de Zacosta’yı seçmişti. Ancak Grand Master seçildiği halde Aralık 1461’den beri Barcelona’da kalan Zacosta’nın Rodos’a gelmesi uzayan yol hazırlıkları nedeniyle Şubat 1462’yi bulmuştu. Bu yeni Grand Master’ın Rodos’a gelir gelmez ilk işi, İspanyol Şövalyeler Birliği(Aragon) içinden “Castille” adlı ikinci bir “Dil Grubu” kurmak olmuştu.

Böylece Fransızca dil birliklerinin(France, Auvergne, Provence) 7 Birlikten oluşan Convent konseyindeki üstünlüğünü kısmen kırmıştı. Zacosta’nın ilk ele aldığı önemli konulardan biri de diplomatik ilişkileri geliştirmekti ve onun bu çabaları sonucu  Fatih Sultan Mehmet(II) ile Rodos Şövalyeleri arasında bozulmuş olan ateşkes, yıllık düzenli haraç ödenmesi teklifinin en sonunda kabulü üzerine 1462'de yeniden tesis edilmişti. Savaşsız süren bu günlerin değerini  bilen GM Zacosta, Bodrum, Rodos ve Dodecanese(12 Ada) kalelerinin erzak, mühimmat ve tahıl ihtiyacını gidermek için Avrupa krallıklarından mali yardım talep etmek, Türk ve Araplarla ticarete başlamak gibi adımlar atmıştı. Ancak varolan ateşkes andlaşmasına rağmen Kıbrıs ve Mora’nın fethinden dolayı Osmanlı barışının uzun sürmeyeceğini düşünen Zacosta, şövalye kalelerindeki inşaat faaliyetlerini durdurmamış, hatta her dilin baş-amir şövalyesine kendi yaşam alanına düşen tamir tahkim işlerini kendilerinin yürütmesi talimatı vermiş, bir kölelik biçimi olan marinaralığı  kaldırıp Rodos ve Dodecanese (12 Ada) yerel ahalisinin gerektiğinde gemi ve kalelerde istihdamını mecburi kılmıştı.(1*age)

GM Zacosta için anakarada olması nedeniyle Bodrum Kalesi çok önemliydi. Önceki yıllarda uğradığı bombardımanlardan aldığı hasarların tamiri ve yanısıra ek yapıların inşası için  bu kaleye Alman bir denetçi yollamış, tamir masrafları için gerekli 50 ducalık bütçe onaylamış bu arada, varolan Osmanlı tehlikesinin devam ediyor olması nedeniyle görev süresi dolan Kumandan Jean Cotet’e kalesini bırakıp başka yere gitmemesi, olduğu yerde kalması yönünde yazılı bir emir göndermişti.

Nitekim ertesi yıl 1463’de, Bodrum Kalesi’ne bu kez hazineden ek savunma bütçesi tahsis etmiş, yanısıra gıda erzak vb stoklayıp paralı askerlerin sayısını artırmış, savaş malzemeleri, mühimmat vb. takviyesi yapmıştı. (1*age)    

Zacosta’nın  Malta Arşivleri’ne dayanarak yukarıda aktarılan Cotet’in  kumandası altındaki Bodrum Kalesi’ni bırakıp başka yerlere gitmemesi şeklindeki emri çetin ceviz geçen o konjonktür koşulları gözönüne alındığında ‘aynı kalede aynı şövalyenin üstüste 2 yıldan fazla komutanlık görevi yapamayacağı” kuralına aykırı bir emir gibi durmasına rağmen, hatta Rodos’ta bir evi olan Cotet’in mareşallik görevi gereği  Dodecanese’yi(12 Ada) de kapsayacak şekilde heran heryerde olma gerçeği söz konusuyken çok mantıksız gözükmemektedir. Ayrıca, bu yorumdan yola çıkarak Cotet’in Bodrum Kalesi Komutanlığı görevini  1465’e kadar sürdürmüş olma ihtimali bile mümkün  gözükmektedir. 

1463-Osmanlı Türkleri-Haçlı Donanması Seferi

Fatih Sultan Mehmet, 1453-1463 arası on sene içinde irili ufaklı on devleti kendi topraklarına katmıştı. Bunlar sırayla şöyleydi: Bizans İmparatorluğu, Enez Ceniviz Dukalığı, Atina İtalyan Dukalığı, Sırbistan krallığı, Mora Despotluğu, Trabzon Rum İmparatorluğu, Candaroğulları Türk Beyliği, Eflak Prensliği, Midilli Ceniviz Dukalığı, Bosna Krallığı. İmparatorluk olma yolundaki Osmanlı Devleti, Gelibolu Tersanesi’nden sonra İstanbul halicinde de bir tersâne kurup yanısıra bir de kadırga limanı yaptırmıştı.

Çanakkale Boğazı, her iki sâhilin istihkâmı neticesinde tahkim edilerek Boğazlar meselesini halletmişti. 9 sene süren Osmanlı-Venedik sulhü, Venedik hâkimiyetindeki Argos şehrinin zaptı ve Lepanto-İnebahtı  civarının işgalinden dolayı sona ermişti. Osmanlı Türkleri’nin Adriyatik’e doğru ilerleyişi Avrupa’nın uykuları kaçırmaya başlamıştı. Bu savaşlar 16 yıl sürecek(1463-1479) ve Eğriboz başta   birçok adaları ele geçirilecekti.(2*)

Bu gelişmeler Papalığı bazı tedbirler almaya yöneltmişti. II. Pius, hem dini hem laik yetkililerini artıdığı müfettişler vasıtasıyla teftişler başlatmış ve ilerde Bodrum Kalesi’ne komutan tayin edilecek olan Rahip-Şövalye  Joan de Cardona’yı Mart 1463'te Almanya, Bohemya, Macaristan, İskandinavya ve Polonya genel müfettişi olarak atamıştı. Bu teftişler sonucu  elde edilen bilgiler ışığında idari teşkilatta yeni düzenlemelere gidilmesi Fransa manastırında protestolara yol açmış, daha sonra İngiltere ve Fransa teftiş notları gözden geçirilerek bazı şövalyelerin yeterlilik belgesi iptal edilmiş, 6 adet Fransız rahiplik kadrosu ise kaldırılmıştı.(3*)

1463'te alınan tedbirler, yapılan idari düzenleme ve hazırlıklar neticesinde Papa Calixtus’un halefi  Pius II, yeni bir haçlı seferi başlatmaya karar vermişti. Haber Rodos’a varır varmaz harekete geçen  GM Zacosta, birini bizzat kendisinin kumanda edeceği 5 kadırgayı muharebeye hazır hale getirmişti. Ancak topladığı filo Ege'ye yelken açacakken Papa Pius II’nin Ağustos ayında Ancona'da ölmesi üzerine haçlı seferi iptal edilmişti(4*). 1464'teki Papalık toplantısına başkanlık eden Bizans(Konstantinopolis) asıllı Katolik Kardinal Bessarion, Mora Peloponnesus'taki Venediklilere ait yerleşim birimlerini Osmanlıların istilası, 30 000 erkek, kadın ve çocuğun imparatorluğun başka yerlerine nakletmesine rağmen Pius II’nin vefatı sonrası haçlı donanmasının Levanta yelken açmaktan vazgeçmesine hazin biçimde tanık olmuş Modon, Negroponte ve Girit'teki üsleri nedeniyle Rodos limanına ihtiyaç duymadıkları için Levanta yelken açmayan İtalyan devletlerinin çıkarları konusunda ne kadar egoist olduklarını yazmıştı.(5*) 

1465/6/7...

Fatih Sultan Mehmet, her sene elçi yollayıp Rodos'tan 4.000 écus haraç tahsil ediyorken 1465 senesinde yıllık haraca ilaveten başka bazı isteklerinin de yerine getirilmesini istemişti. Rodos St. Jean Şövalyeleri GM’ı Pedro Raymundo de Zacosta’nın, huzurundaki Osmanlı elçisinin ilettiği yıllık haraçtan başka Bodrum Kalesi'ne sığınan Hıristiyan kölelerin iadesi ve Sancuvan korsanlarının Türklere verdiği zararların tazmini şeklindeki Padişah talebini reddetmesi üzerine  diplomatik görüşmeler sona ermişti.(4*age)

Bodrum Kalesi’nin 1465 ve 1466 yıllarındaki komutanlığına Nicolo Corognia ikinci kez  atanmıştı(6*). Bu Komutan daha evvel Nisan 1458'de tayin edilip(AOM 367, f. 166v) ve Ekim 1459'da değiştirilmişti(AOM 369, f. 123r). İlk görevi sırasında Kuzey Hendeği’ndeki Alman Kulesi’nin doğu tarafına perde duvarı inşa eden Corognia, bu dönemde Şapel’in güney hizası ile kıyıdaki antik iskelenin kuzey hizasından başlayıp İngiliz Kulesi istikametine doğru örülmüş perde duvarın ortalarına kadar olan kısmı güçlendirmişti(7*).

1466 senesinde, iki Türk Devleti birbiriyle savaş halindeydi. Karamanoğulları’nın   Akkoyunlular, Sancuvanlar ve Venediklilerle ittifakı Osmanlı Padişahı’nı öfkelendiriyordu. Tamamen  ortadan kaldırılması için daha evvel eski başveziri Rum Mehmet Paşa emrinde gönderdiği ordunun bozguna uğramış olmasına rağmen ikinci bir sefer tertip edip İshak Paşa komutasında yeni bir orduyu Kilikya’ya sevketmişti. Bu güçlü ordu  Niğde, Varköy, Uchisar ve Ortahisar kaleleri zaptedilip Karaman Beyliği’ni sadece Silifke’den ibaret hale getirmişti. Bu sefer sırasında istila edilen yerlerden biri olan Aksaray’ın ahalisi İstanbul’a nakledilip iskan edilmişti. İskan edildikleri bu yere Anadolu’daki vatanlarının ismi olan “Aksaray” ismi verilmişti(2*age). Osmanlı’nın sadece kafir topraklarında değil, Anadolu’da da genişlemesi  Hırıstiyan Dünya için korkulan başka bir gelişmeydi.

1462'den beri Rodos'ta bulunan ve Convent toplantılarında genel sekreterlik yapan Guillaume Caoursin, döneme dair günümüze değerli notlar bırakmış biriydi. Caoursin,    1466'da Roma’da yapılacak büyük konseye katılmak için GM Zacosta'a eşlik etmişti. Bu konsey toplantısı Papa II. Paul'un huzurunda gerçekleşmişti ve toplantı sonunda Rodos St Jean Şövalyeleri Düzeni'ne uyum gösteremeyen, alışamayanların Rodos’u terkedip ayrılması emri yayınlanmıştı. GM Zacosta, işte bu günlerde Roma'da vefat etmişti. Konsey onun yerine Giovanni Battista Orsini’yi GM seçmişti. Guillaume Caoursin, yeni Rodos GM’ı Giovanni Battista Orsini ile Rodos'a dönmüştü.(8*)

Corognia sonrası Bodrum Kalesi Komutanı, Rodos Conventi(Grand Master’sız dönem) tarafından 4 Şubat 1467’de bir yıllığına seçilen Aymerich de Spilles idi. 1470’lerde yeniden Bodrum’a tayin edilip Francesc de Boxols ile dönüşümlü olarak kaleye inşai katkılar verecek olan bu Komutan’ın 1467/8’deki görevi sırasında nereyi ne kadar tahkim ve tamir ettiğine dair herhangi bir bilgi bulunmamaktadır. Spilles, 1462’de levanta atanmadan önce İspanya Fransa sınırında bulunan ve coğrafi olarak konumu Bodrum Kalesi’ne(Saint Pierre) çok benzeyen Collioure Kalesi’nin komutanıydı. Bu yıllarda Rodos şövalyelerinden Francesc de Boxols’la birlikte Jaume de La Geltrù'ya ait bir kadırgada korsanlık yapmaktaydı(9*).

mehmet cilsal-tarih araştırmacısı

Bodrum

KAYNAKLAR

*1-HOSPITALLER PIETY CRUSADER PROPAGANDA  by M Vann Donald Kagan

-AOM 374, ff 189r-v, 194v-r, 10 February 1462

*2-Osmanlı Tarihi Kronolojisi Cilt 1, by  İsmail Hami Dânişmend

-A HISTORY OF THE CRUSADES by Kenneth M. Setton

-THE FOURTEENTH AND FIFTEENTH CENTURIES EDITED by Harry W. Hazard

*3-The Hospitallers, the Mediterranean and Europe –The Convent and the West: Visitations in the Order of the Hospital of St John in the Fifteenth Century, by Jurgen Sarnowsky

- ASV Reg. Vat. 508, fol. 390r–392v, 396v–397r (bulls concerning the chapter), and 397r–v (papal mandate for fr. Cardona).

 *4-NEGOTIATION AND WARFARE:THE HOSPITALLERS OF RHODES AROUNDAND AFTER THE FALL OF CONSTANTINOPLE.1420-1480.

*5-Crusading in the Fifteenth Century-Italian Humanists and the Problem of the Crusade,

by Margaret Meserve

-Pope Pius II and the Crusade by Nancy Bisaha

*6-Archive of The Orders of Malta 73, f. 141v.

*7-UNE CAMPAGNE DE TRAVAUX MÉCONNUE AU CHÂTEAU SAİNT-PİERRE AU XVE SİÈCLE-Prof. Monsieur Jean Bernard de Vaivre

*8-Guillaume Caoursin, une conscience européenne en Méditerranée , by Laurent Vissière

*9-Macht und Herrschaft im Johanniterorden des Jahrhunderts. Verfassung der Johanniter

auf  Rhodos (1421-1522) by Jürgen Sarnowsky, Münster, 2001, p. 674 (AOM 282, f. 165r)

-Le château Saint-Pierre et ses campagnes de construction, by Jean Bernard de Vaivre