BODRUM KALESİ’NİN  YOKSUL MUHARİP ASKERLERİ NEREDEN, NASIL TEMİN EDİLİYORDU ?

Bodrum Kalesi’ndekiler dahil  St.John Şövalyeleri Ordusu’nun cenkçi birlikleri eskiden beri ekseriyetle Fransa-Britanya yüzyıl savaşları cephesinden toplanan yoksul askerlerden oluşuyordu. 1440 tecrübesinin ardından beklenen ikinci Memlük tehdidi, bütün garnizonlarda hem muharip asker sayısının artırılmasını hem de yeni inşaat ve istihkâm tekniklerini zorunlu kılıyordu.

Memlüklerin 1440’da Dodecanese’yi(12 Ada) istila girişimi, 1309’da yaşanan St. John Şövalyeleri ile Menteşe Türkleri arasındaki savaştan sonra Rodos’a yönelik ilk fetih girişimiydi. GM Lastic, en tepedeki yönetici sıfatıyla bu istila cüretkarlığını geleceğe dair bir ikaz olarak algılamıştı. Memlüklerin, hezimete uğramış olsa da bir daha geleceğinden emindi. Mısır’daki çoğu tüccar, haber kaynaklarından aldığı istihbaratlar öngörüsünü doğrular nitelikteydi. Dolayısıyla tahkimat ağırlıklı sıkı savunma tedbirlerine ilaveten silah, mühimmat ve savaşçı sayısının artırılması şarttı.

St. Peter(Bodrum) Kalesi, St. John Şövalyeler Ordusu için Levant’taki en önemli garnizondu. Osmanlı-Memlük ittifakının varlığı,  mantıken bu kalenin anakaradan yapılacak muhtemel saldırılara karşı hazırlanmasını gerektiriyordu.  Bu görevin önemli bir kısmı Turkopollüğü elinde bulunduran Britayanyalılara aitti ve İngiliz Dil Birliği Başrahibi Robert Botyll, tedbirler konusunda zaten epey mesafe katetmişti. Botyll’nin hayatında, kutsal olan St. John Hospitaller görevleri Kraliyet görevlerinden daima daha önemli olmuştu. Onun için St. Peter(Bodrum) Kalesi,  özellikle de St. Katherine Kulesi levanttaki herşeyin üstündeydi. Britanya Kraliyet Sarayı ise bu tutumu nedeniyle onun Rodos’ta uzun süreli kalması istemiyordu. Bu arada Botyll ile GM Lastic arasındaki eşgügüm, iletişim, işbirliği de gayet iyiydi.Uyumlu bu ilişkinin arka planında ise yüzyıl savaşlarında  Fransa’ya karşı kurulmuş olan Burgonya-Gaskonya-İngiltere ittifakı yatmaktaydı(1*) ve Fransa-Britanya cephesinden Rodos’a asker devşirme işini muhtemelen bu ikisi organize ediyordu.

MEVCUT ASKER SAYISI VE DENİZ GÜCÜNÜ ARTIRMANIN YOLLARI JEANNE D’ARC FAKTÖRÜ

Bourgogne(Auvergne) soyundan olan GM Jean de Lastic, gerek insan gücü gerekse silah teçhizat, finans anlamında tüm çabalarına rağmen kendi düklüğü(Burgundy) hariç Avrupa egemenleri ve Papalık’tan yardım alamayacağı kesinleşince mecburen başka çarelere başvurmuş Dodecanese’de suç işlediği halde yakalanamayan ve firari yaşayan ne kadar suçlu varsa hepsine çağrı yaparak beş yıl boyunca kan dökmemeleri, hırsızlık, kundaklama yapmamaları, vatana ihanet etmemeleri şartıyla Rodos'a geri dönmelerine izin vereceğini ilan etmiş böylelikle mahkumlar, sürgündekiler, suçlular dahil herkesi tek bayrak altında toplamaya çalışmıştı.

Lastic için asker temin etmenin başka bir yoluysa,  yüzyıl savaşlarının cereyan ettiği İngiliz-Fransız cephesinden geçiyordu.Yukarda değinildiği gibi Fransa-Britanya cephesinden Rodos’a asker devşirme işini Rahip Botyll ile beraber organize ediyordu. Lastic’in kendi dükalığı olan Burgonya, Fransa Krallığı’na karşı ezelden beri İngiltere ile ittifak halindeydi. Britanya Ordusu, Fransa topraklarının çoğunu bu ittifak sayesinde istila edebilmişti taa ki yaklaşık on sene önce Lorraine'li genç, güzel, cesur bir kız olan Jeanne d'Arc ortaya çıkana kadar...

Fransa-Britanya cephesindeki savaş, müttefikler lehine gelişiyorken birdenbire beklenmedik bir durum oluşmuş Jeanne d'Arc adında cesur bir kız ortaya çıkmış adeta kahramanlık ve cesaret tanrıçası gibi imdada yetişip coşkusuyla savaşın tüm akışını değiştirmiş Fransız orduları toparlanıp onun sayesinde kaybettikleri yerleri tekrar bir bir ele geçirmeye başlamıştı. Ancak bir süre sonra, yurtseverlik hareketinin genişlemesinden korkan Fransız feodalleri, kontrolün ve kumandanın kaybedilmemesi için Jeanne d’Arc ‘ı engellemeye karar vermişti. Kral, Paris’e yapılan saldırı sırasında bu yüzden kendi askerlerini kullanmamış tek başına hareket etmek zorunda kalan Jeanne, çatışma sırasında Burgonya dükünün eline geçmiş ve para karşılığı İngilizlere satılmıştı. Kutsanmış bakire Jeanne d'Arc'ın İngilizler tarafından diri diri yakılması(1431) tüm Fransa’yı daha da ateşlemişse de bunun pek faydası olmadığı gibi dengeler tekrar İngiltere lehine bozuluvermişti. Artık sık sık anlaşmalar yapılır, sık sık karşılıklı ateşkes molaları verilir olmuştu. İşte tam da bu mola ve terhis dönemlerinde cephelerde birdenbire acayip kampanyalar düzenleyen bazı rahipler peydahlayıveriyordu. Bu adamlar, asker toplama acentası gibi faaliyet gösteren İngiliz ya da Gaskon rahip şövalyelerin ta kendisiydi. Gaskonlar da Burgonyalılar gibi bağımsızlıklarına düşkün olup, Fransız işgaline karşı savaşan bir halktı.(2*)

İngiltere-Fransa yüzyıl savaşlarının sürdüğü cephelerdeki askerlerin çoğu nerdeyse karın tokluğuna orduya yazılmış askerlerdi. Çok düşük maaşları bile zar zor, düzensiz ödendiği için hallerinden hiç memnun değillerdi. Onların bu halleri ise amaçları Rodos Ordusu’na paralı asker(mercenary) toplamak olan İngiliz-Gaskon rahiplerinin işine geliyordu. Ateşkes ve terhis dönemlerini fırsat bilip cephedeki birlikler arasında dolaşarak Hırıstiyanların levanttaki kutsal ordusu olan Hospitaller Şövalyeleri’nin propagandasını yapıyor onlara sık sık bu yolla zengin olan ve Dodecanese’de kalıp aile kuran, yaşantısına orada devam eden mercenari(parallı asker) örnekleri veriyor  güvenli gelecek  ve  tatminkar maaş vaadleriyle onları lejyoner yazıyorlardı.Rodos'ta paralı askerlik teklifi,Gaskonlardan çok yoksul İngilizleri cezbediyordu.

İtalyan Şövalyelerin idaresindeki kalyon, xebek ve carrak gemilerinden oluşan Hospitaller  filo gemilerinde ve Bodrum Kalesi’nde istihdam edilen savaşcı lejyonerlerin çoğu işte bu şekilde temin edilmekteydi. Britanyalıların Bodrum Garnizonu’nda çok büyük rol oynaması, bu yüzden tesadüf değildi. Öte yandan, savaşcı lejyonerlerden başka Filo’daki denizcilerin(mariner) de çoğu Britanya kökenliydi. Kürekçiler ise ya yevmiyeli fakir Kıbrıslılar ya da esir Memluk ve Türkler’den oluşuyordu...(3*)

Öte yandan, GM Lastic, deniz gücünü tam istediği gibi artıramıyordu. Memlüklerin geride bıraktığı bir kaç gemi bile çaresizlikten aktarma yoluyla filoya dahil edilmişti. Lastic, önceki bölümlerden hatırlanacaktır, deniz savunmasını Preceptor Jean De Cavallion, Fantino Quirini gibi Rodos Dünyası’nın tüccar ya da izinli korsanlarına ait olan özel gemilere dayandırmak zorunda kalmıştı. Hatta şaşırtıcı şekilde ve hiç sevmediği halde Quirini’nin, Papalık ile Rodos Karargahı’nın kuralları ve  Katolik Kilisesi’nin değerlerine aykırı olmadığı, ayrıca  herhangi bir vergi ya da haraç ödenmesi taahhüt edilmediği sürece Memlüklerle her türlü anlaşma yapabilmesine izin vermişti.(4*)  

BODRUM KALESİ’NDE YENİ TAHKİMAT TARZI, YENİ İNŞAAT TEKNİĞİ

GM Lastic, adalararası sinyalizasyon ve gözetleme sistemi için Bodrum’daki Naillac Kulesi’nin(Fransız) mevcut yüksekliğinin artırılması, varolan perde duvarlarının kalınlaştırılması ve İngiliz Kulesi’nden batıya doğru, yani güney tarafa sapasağlam bir perde duvarı örülmesi gerektiğinin farkındaydı. Tüm bu işlerin ikinci Memlük saldırısına yetişmeyeceği aşikarsa da inşaat önceliği Fransız Kulesi’ndeydi. Prof.Jean Bernard de Vaivre’nin detaylı analiz yaptığı Amadeo Mauiri planında da görüldüğü gibi 1440’da Bodrum Kalesi’nin sur duvarları iyi bir savunma için yeterli durumda değildi.(5*) 

Grand Master, tüm bu hazırlıkları elbette ki Dodecanese(12 Ada) ölçeğinde düşünüyordu. İlk Memlük saldırısı, onu savunma sistem felsefesini değiştirmesine yetmişti. En ideal yapı tekniği, köşeleri çevreleyen silindirik kule tipleriydi ve bu tür planlar Rodos dünyası için geçmişte denenmiş olmasına rağmen henüz yaygınlaşmamıştı. GM Philibert de Naillac’ın, Teğmen Schlegelholtz’la beraber yüzyılın başında  Bodrum’da yaptırdığı Revir ve Liman Kulesi buna en iyi örneklerdi. Dodecanese Dünyası’daki geleneksel yapı türleri son 150 yıl boyunca Avrupa kentlerinden gelip yerleşenler sayesinde kısmen değişime uğramıştı. Silindirik yapı tekniği yereldeki usta ve inşaatçılar için  adeta devrim niteliğinde olacak görünüyordu.(6*)  

Devam edecek...

mehmet çilsal-tarih araştırmacısı

KAYNAKLAR(kitap+makale)

1*-THE PRIOR OF THE KNIGHTS HOSPITALLER IN LATE MEDİEVAL ENGLAND-Simon Phillips

2*- AVRUPA TARİHİNİN AKIŞINI DEĞİŞTİREN MUCİZE KADINLARDAN BİRİ:

JEANNE D’ARC, Gülnur ÖZER

3*-THE HOSPITALLERS, THE MEDITERRANEAN AND EUROPE /BRITISH AND IRISH VISITORS TO AND RESIDENTS IN RHODES, 1409–1522, Gregory O’Malley 

4*- ANEKDOTA, pp. 430–1, Tsirpanlis

5*-UNE CAMPAGNE DE TRAVAUX MÉCONNUE AU CHÂTEAU SAİNT-PİERRE AU XVE SİÈCLE Prof. Monsieur Jean-Bernard de Vaivre

6*-THE DEVELOPMENT OF THE EARLY FORTIFICATIONS OF THE HOSPITALLER TOWN OF RHODES(1309-1480)- Katerina A Manoussou-Ntella