BİLİNMEYEN YÖNLERİYLE BODRUM KALESİ-28

BODRUM KALESİ’NİN İLK İNGİLİZ KOMUTANI

15.ci yüzyılın ilk çeyreği, Osmanlı Devleti’nin fetret yıllarıydı. Şehzadeler arasındaki taht savaşları 1412’ye kadar sürmüştü. Buna rağmen, Adalar Denizi’ndeki(Ege) Türk akınları gittikçe artıyordu.  Bizans İmparatorluğu bölünmüştü ve  prenslikler(tekfur) zor ayakta duruyordu. Prof. Halil İnalcık’ın da belirttiği gibi Ege’de Bizans idaresinin zayıfladığı yerlerde St. John  Şövalyeleri ve Türkler başlıca iki rakipti.  Parçalanmış Bizans’tan Latinlere geçmiş topraklara(despotluklar) saldıran, deryadaki gemileri yağmalayanlar arasında sadece Türkler yoktu. Venedik, Ceneviz, Katalan ve St John Şövalyeleri de birbirleriyle rekabet halindeydi ve yer yer çatışıyorlardı. 

1411-1412’de St. Peter (Bodrum) Kalesi Garnizon Komutanı, Teğmen Hesso Schlegelholt’tu ve bu sene onun için talihsiz bir seneydi. Zira garnizon olarak hem mali sıkıntı içindeydi, hem yoğun inşai faaliyetler sürdürüyordu, hem emri altındaki personel disiplinsizlikleriyle uğraşıyordu, hem de beklenmedik anda Türk saldırıları sözkonusuydu. Üstelik bu Türk saldırıları öyle sebepsiz sayılmazdı.

St Peter Garnizonu sahil güvenlikçi devriye filosu şövalyeleri, Bodrum’u deniz haydutluğunun üssü haline getirmişti. Buna sebep, bilhassa Katalan Şövalyelerin dönemin ünlü korsanı Katalan Nicholas Samper ile işbirliği yapmasıydı. Türklerle bölgede sorun çıkarmaları yasak olduğu için, baskın ve yağmacılık için uzakları tercih ediyorlardı. Bu vakıalardan biri de Cenevizlilerle yaşanmıştı. Bodrum şövalyelerine ait bir kadırga, Midilli(Lesbos) sularında Menteşe Türklerine ait malları taşıyan bir Ceneviz gemisini ele geçirmişti. Cenevizlilerin kışkırtması sonucu, Balad merkezli Menteşe Türkleri (Menteşeoğulları) harekete geçip  St. Peter (Bodrum) Kalesi ve Syme Adası’na misilleme saldırılar yapmıştı. Bu yıllarda Leleg(Bodrum) Yarımadası,  Menteşe Beyliği’ne aitti.   Bu sırada Grand Master Naillac Rodos’ta değildi; ancak olayın yankıları büyümüştü. Misilleme sırasında mürettebatla birlikte ele geçirilen şövalyeler Midilli’ye götürülmüş ve Ceneviz Senyörü James Gattilusio’nun emriyle hapsedilip işkence görmüşlerdi. Ardından Rodos’un vekil  amiri, Midilli Senyörü’ne protesto çekip zararları tazmin edeceğini bildirmiş; Bodrum’un Katalan şövalyelerine, bir daha Hırıstiyan ve Türk gemilerine saldırı yapmamaları, ilişkileri bozucu davranışlardan kaçınmaları doğrultusunda sıkı emirler vermişti. 

Teğmen Schlegelholt, 1412’de vefat etmiş ve yerine İngiliz Şövalye Peter Holt, Bodrum Garnizon Komutanı tayin edilmişti...  

Holt, kalenin yoğun inşai faaliyetler  içinde olduğunu zaten biliyordu. Bodrum’a atanması da bir tesadüf değildi. Naillac, Papalık konsey toplantısı sonrası  Avrupa’dan geri dönmese de yerine başka biri Grand Master tayin edilmemişti. Yani,  uzaktan da olsa(Fransa’dan) Rodos Haçlı Ordusu’nu yönetmeye devam ediyordu.

İNGİLİZ SOYLULARININ BODRUM KALESİ’NE İLGİSİ

Naillac’ın, Holt’u  Bodrum Garnizonu Komutanı yapma sebeplerinden biri, önceki sene birlikte gerçekleştirdikleri İngiltere ziyaretinde yatmaktaydı. Britanya kraliyet ve soylu sınıflarının doğudaki St John Şövalyelerine alakalarını sürekli diri tutmak, herşeyden önce içinde bulunan finasal krizin dayattığı bir zorunluluktu. Nitekim, sözkonusu ziyaretin ilk meyvesini veren Baron William Fitzhugh’un ardından diğer soyluların da kesenin ağzını açması beklendiği halde, bu öyle çabuk ve kolay gerçekleşmemişti.

Daha önce de değinildiği üzere, Rodos merkezli Haçlı Ordusu’nda her dilin bağlı olduğu Kilise ve Krallık,  hissesine düşen finans miktarını Papalık veya Rodos Grand Masterlığı’na göndermesi gerekiyordu. Ancak, İngiltere bu konuda yükümlülüğünü yerine getirmede en isteksiz, en gönülsüz davranan krallıklardan biriydi.  Dolayısıyla, Sir William Fitzhugh’un bizzat kendi imzası ve mührüyle finansal taahhütte bulunmuş olması soylu sınıfları muhakkak ki tetiklemişti. Öte yandan, sağlamcı İngiliz dük ve baronları, gönderecekleri paranın hepsinin sadece ve sadece Bodrum için harcanacağına dair Rodos Convent’inin(karargah) yemin etmesi, taahhütte bulunmasını şart koşmuş ve bunu başarmıştı.

Yine de finans kaynaklarını asıl tetikleyen unsur, Naillac’ın da öngördüğü gibi inşası süren Bodrum Kalesi ve onun içindeki İngiliz Kulesi projesiydi. Peter Holt’un Bodrum Kalesi’ne komutan tayin edilmesiyle birlikte başlayan bu kule için ilk harcın karılıp ilk duvarın örülmesi, eli sıkı İngiliz aristokrasisinde anında uyarıcı etki yapmıştı. Levanttaki İngiliz şövalyelerinin düşmanlarıyla Türk anakarasında doğrudan temas halinde ve göğüs göğsüse çarpışıyor olma ihtimali, milliyetçi duyguları gittikçe kaşıyor ve kabartıyordu. Rodos Karargahı da gelen yardımların aktarılmasında titiz davranmaktaydı. Bodrum Kalesi söz konusu olduğunda ve bilhassa çatışmasızlık dönemlerinde, Türk tarafıyla ola ki daha büyük sorun çıkarırlar diye kale personelinin tahsisatları nerdeyse hiç geciktirilmiyor, en kısa zamanda yollanıyordu. St. Peter Kalesi ve İngiliz Kulesi inşaatı sayesinde finans kaynağı bulmak, artık hiç zor olmuyordu. İngiliz kraliyet ailesi başta, tüccarlar ve diğer aristokrak aileler, adeta Bodrum için seferber olmuş; gemiler dolusu kereste, çeşit çeşit malzemeler ve para göndermeye başlamıştı.

Naillac’ın, Peter Holt’u  Bodrum Garnizonu’na  komutan yapmasının diğer sebebi ise, muhtemelen onun kişisel özellikleriyle ilgiliydi.

TÜRKLERE KARŞI TURCOPOLLER

Rodos St. John  Şövalyeleri  Karargahı’ndaki  üst mevki ve makamların her biri adeta yedi dil birliği arasında pay edilmişti.  Örneğin, grand master(amir) Provence’den ise, mareşal Auvergne’den; başrahip Fransa’dan ise, ordu-donatım İspanya’dan; donanma amirali İtalya’dan ise, turcopolier İngiltere’den olurdu. Alman dili için ne özel bir konum vardı, ne de hazinede bir görev ayrılmıştı.

1396-1415 yılları arasındaki turcopolier, İrlanda asıllı Teğmen Peter Holt’tu. Onu turcopolierlik makamına getiren kişi ise, 1396’da Grand Master seçilen Philibert de Naillac’tı. Bundan üç sene sonra, 1399’da İngiltere Kralı olan Hery IV,  Naillac’ın turcopolier seçtiği Peter Holt’u tüm itirazlara rağmen kendi dönemi için de onamış ve onun levanttaki tüm Britanyalıların amiri olduğunu, turcopolierlik makamının da Grand Master’dan sonra gelen ikinci yüksek makam olduğunu ilan etmişti.

Peter Holt, 1396’dan itibaren İngiliz Kraliyet ve Manastırı’nı temsil etmekteydi. Öte yandan, 1412 itibarıyla, aynı anda hem teftiş amirliği hem turcopolierlik görevini yürütüyordu. Dolayısıyla yükü daha da ağırlaşmıştı. Menteşeoğlu İlyas Bey’in askerlerinin Bodrum Garnizonu’na saldırmasının üzerinden çok geçmemişti. Artık Türk anakarasından daha sık tehditler geleceği besbelliydi. Bu ihtimale karşı tedbirler almak ise zaten Turcopolier Holt’un en iyi bildiği işlerdendi. Nitekim, Balad Türkleri tehlikesine ertesi sene bir de Osmanlı Donanması’nın  Rodos’a saldıracağı  söylentileri eklenmişti. Bu yüzden derhal  alarma geçilmiş, turcopollerin sayısı artırılmış, savunma tedbirleri ve tahkimatlara başlanmıştı.  Bodrum’un ihtiyacı olan her türlü malzeme, erzak vb. de Rodos’la Cos’tan getirilmişti. Yığınak ve tahkimat ise daha çok anakara yönüne, kuzeye yapılmıştı.

TURCOPOLİER  NE DEMEK ?   

Turcopolier kelimesi “turcopol” den türemişti ve tarihsel bir içeriği vardı. Turcopol,  Grekçe ‘τουρκόποολοι’, ‘Türk oğlu’ demekti; Turcopolier ise turcopollerin başı demekti. Bizans İmparatorluğu, kuzeye doğru genişlerken Hırıstiyan Kıpçak, Gagavuz Türklerini, güneye doğru genişlerken de Müslüman Türk ve Arapları esir alıyor; orduda destek, yedek vb. hizmet birliklerinde kullanıyordu. Osmanlı Ordusu’na Bizans’tan devralınan “müsellem” teşkilatı da tıpkı böyleydi. Ancak, yine “turcopol” denen okçu, mızrakçı vb. den oluşan hafif süvari birliği askerlerinin kökeni farklıydı. Bizans’tan devralınan “süvari” teşkilatının turcopol kaynağı hükümdarlığın uhdesinde yaşayan Türk ailelerdi. Bu ailelerin küçük yaştaki erkek çocukları evlerinden koparılıyor, büyütülüyor sonra da silah altına alınıyordu; tıpkı acemi oğanlar ocağında yetişen Hırıstiyan kökenli yeniçeriler gibi.

Papalık merkezli, geçici Avrupa Hırıstiyan Ordusu, turcopollerle ilk kez Haçlı Seferi sırasında Bizans Ordusu’nda karşılaşmıştı. Bu turcopoller, Türk ve Müslüman ailelerin Hırıstiyanlaştırılmış ve büyümüş  çocuklarıydı. Avrupa Haçlı Ordusu, 13.cü yüzyılda Constantinapolis’i fethedince aynı şeyi Bizans’ın Ortodoks Hırıstiyan ahalisi üzerinde uygulamıştı. Küdüs, Akka, Kıbrıs’ta tutunamayıp Rodos’a yerleşen  Katolik St. John Şövalyeleri de aynı geleneği sürdürmüştü. Rodos merkezli sabit Haçlı Ordusu, sadece St. John Şövalyelerinden oluşmuyordu; Ortodoks Rumlar ile Müslüman veya Hırıstiyan Türklerden müteşekkil destek hizmet birliklerini de içeriyordu. Ortodos Rum, Müslüman Türk vb. yerel ahali içinden toplanan ve geri hizmetlerde kullanılan bu destek birliği askerlerine “turcopol” denmekteydi.  Kısaca, geri hizmetlerde kullanılan yerli asker,  Türk olamayıp Ortodoks Rum kökenli olsa bile onun adı turkopoldü. “Turcopol”den  türeyen “Turcopolier” kelimesinin  Katolik St. John Şövalyeleri Ordusu’ndaki manası biraz değişmişti yani. Bu Rodos turcopolleri, atlı ve yaya askerlerden oluşuyordu. Kıyafetleri, özel dikim üniforma değil;  yerli ahalinin kendi günlük kıyafetleriydi. Asli görevleri de etrafta devriye gezmek,  düşman gemilerini gözetlemek, tehlikeli durumlarda hızlı biçimde sinyal vermekti.  Rodos, Dodecanese(12 ada) ve Bodrum Kalesi’nin hem karada hem sahilde güvenliğini bunlar sağlıyordu. Yüksek mevkideki  Rodos Turkopolier makamı ise eskiden beri İngiliz Dil Birliği’nin elindeydi. Turcopoller, aynı zamanda tercümanlık ve istihbarat  işlerinde de kullanılmaktaydı.  

Bir sonraki bölümde, İngiliz Şövalyelerinin kendi inşa ettiği kuleyi kullanamama sebepleri ele alınacak.

mehmet çilsal-tarih araştırmacısı

Bodrum, Ağustos 2019

KAYNAKLAR(Kitap ve Makale)

1-Roger Crowley, İmparatorların Denizi Akdeniz, (Kitap çeviri: Cihat Taşçıoğlu), April Yayıncılık, İstanbul 2014

2-Kenneth M. Setton- A history of the Crusades; s 312) https://archive.org/details/AHistoryOfTheCrusades14th15thC

3-The Crusades,An Encyclopedia Editor Alan V. Murray/Theresa M. Vann  http://lukashevichus.info/knigi/murray_crusades_encycl.pdf

4-The Knights of Malta-Henry J. A. Sire, Yale University Press, 1996 https://archive.org/stream/SireHJATheKnightsOfMalta_201706/Sire%20HJA%20-%20The%20Knights%20of%20Malta_djvu.txt

5-Holt, Peter. Turcopolier of Rhodes 1396-1415 and prior THE ENGLISH LANGUE OF THE KNIGHTS HOSPITALLERS DURING THE GREAT SCHISM BY CHARLES LEON TIPTON http://digitallibrary.usc.edu/cdm/ref/collection/p15799coll17/id/172874

Link:

https://en.wikipedia.org/wiki/Turcopole