Plastiklerin kullanımı kolay ama insan sağlığına ve doğaya zararı büyük. Plastik ürünlerde bulunan Bisfenol A'nın (BPA-zehir etkisi yaratan zararlı madde) biberonlar, su damacanaları, yemek saklama kapları, gıda ambalajları, hazır içecek şişeleri gibi pek çok plastik ürün içinde yaygın olarak görülen kimyasal bir madde olduğunu belirten Kardiyoloji Uzmanı Dr. Demet Erciyes, pek çok sağlık sorununa yol açan plastikler hakkında az bilinen gerçekleri şöyle anlattı…

Kardiyoloji Uzmanı Dr. Demet Erciyes

Mutfağınıza sokmayın

Plastikler hafif, esnek, ucuz ve dayanıklı oldukları için kullanım alanı çok geniştir. Özellikle mutfakta kullandığımız saklama kapları, yiyecek tükettiğimiz kaplar, tabaklar, kullan at tarzı çatal bıçaklar, bardaklar, su şişeleri, turşu kurulan, yazdan hazırlanan salçaların muhafaza edildiği plastik kavanozlar bunlar arasında sayılabilir. Plastikteki zararlı maddeler sıcakta (örneğin güneş altında bekletilen damacanalarda) ve soğukta (buzdolabında bekletilen pet şişedeki suda ya da dondurucuda poşet içindeki gıdalarda) temas ettiği yiyeceklere daha fazla geçiyor. Bu nedenle kaçınılması gereken ürünlerdir.

Doğada kaybolmuyor dönüp dolaşıp, yine bize zarar veriyor

Plastikler yağda çözünen özellik taşıdıkları için, zehirli tarım ilaçlarını diğer zararlı organik kirleticileri emerek yüzeyinde taşır doğaya karışarak diğer canlılara aktarılmasına aracılık eder. Denize atılan plastikler, deniz canlılarının onları yemelerine ve besin zinciri yoluyla insan bünyesine girmesine neden olur.  Plastiklerin parçalanmasıyla oluşan çapı 5 mm'den küçük mikroplastikler, 1 mikrondan küçük olan nanoplastikler havaya, atık sularla ve çöplerle de toprağa karışır. Biz de soluyarak ya da beslenme yoluyla bu zararlı maddeleri vücudumuza alırız.

Nelere dikkat etmeliyiz?

Öncelikle yiyeceklerle temas eden plastik ürünlerin kullanımından kaçınılmalı, cam, tahta ya da porselenden yapılmış ürünler tercih edilmelidir. Alacağınız ürün plastik ise veya plastik kap ile satılıyorsa dikkat etmeniz gereken bir nokta var. Bu plastik ürünlerin altına baktığınızda üçgen içerisinde sayılar bulunduğunu göreceksiniz. Plastikler 1'den 7'ye kadar çeşitlerine göre numaralandırılmaktadır. Bu numaralara göre tercihinizi yapmanız sağlığınız için önemli. Eğer üçgenin içinde 1, 2, 4 ve 5 numaraları varsa ve üzerinde BPA'sızdır (zararlı madde) yazıyorsa o ürünü tercih etmeniz uygundur. Fakat 3, 6 ve 7 numaraları varsa bunlar ürünlerin sağlığınız için zararlı olduğunu gösterir.  Öte yandan yurtdışından gelen ucuz plastik ve polikarbonatların yapısında BPA olabileceği unutulmaması bu ürünlerin özellikle bebek ve çocuklardan uzak tutulması gerekir.

Hangi sağlık sorunlarına neden oluyor?

Tansiyonu yükseltiyor

Bilimsel araştırmalarda BPA (zararlı madde) ile tansiyon yükselmesi arasında bağlantı kurulmuştur. BPA'nın (zararlı madde) tansiyon yükselmesine sebep olduğu gösterilmiştir.

Obeziteye, kalp ve şeker hastalıklarına yol açıyor

BPA (zararlı madde) verilen erişkin farelerde yapılan çalışmalarda insülin direnci geliştiği gösterilmiştir. Böylece insülin direncinin ardından bozulan şeker metabolizması ile şeker hastalığı, obezite, karın içi yağlanmada artış ve metabolik sendrom ile ardından kalp damar hastalığı riskinde artış kaçınılmaz son olarak karşımıza çıkar.

Beyin gelişimine zarar veriyor

Plastikte bulunan BPA'nın  öğrenme azlığı ve hafıza bozukluğuna neden olabileceğini gösteren çalışmalar mevcuttur.

Kanseri tetikliyor

Plastiklerdeki BPA bileşenleri temas ettikleri gıdalara geçmeye eğilimlidir. Bu zamanla olur ve ısı ile hızlanır. BPA'nın özellikle karaciğerde kanser hücrelerinin çoğalmasını, oluşmuş kanser hücrelerinin de kolayca metastaza uğrayıp yayılmasını kolaylaştırdığı yapılan birçok çalışma ile gösterilmiştir.

Hormonları alt üst ediyor

Plastik içerisindeki BPA'dan etkilenerek doğan sıçan yavrularının 15. gün tiroit değerlerinde artış gözlemlendiği, ancak 35. günde bu değerlerin normal düzeylere geldiği gözlenmiştir. Bu çalışmada aynı zamanda BPA'nın (zararlı madde) tiroit hormon reseptörlerinin yerine bağlanıp bu hormonun normal etkisini göstermesini engellediği de gösterilmiştir. Plastik ambalajlarda kullanılan tatsız ve kokusuz toksik bir madde olan DEHP de (Di-2-Ethyhexyl Phthalate) çocuklarda hormon bozukluğuna yol açıp, gelişimi engelliyor.

Üreme sistemini etkiliyor

Erkek sıçanlarda düşük doz BPA ile yapılan bir çalışmada erkek üreme organının ağırlığında azalma ile karakterize, sperm üretimi ve üreme yeteneğinde azalma gözlenmiştir. Üç ya da daha fazla sayıda düşük yapmış 45 kadın ile doğum yapmamış 35 sağlıklı kadının karşılaştırıldığı bir çalışmada tekrarlayan düşük gözlenen kadınlarda, kontrol grubuna göre üç kat daha fazla kan BPA düzeyi olduğu saptanmıştır.

Anne karnındaki bebeğe geçiyor

İnsanlarda yapılan bir çalışmada, 249 anne ve yenidoğan bebek ileriye dönük olarak izlenmiş. Gebeliğin 16. ve 26. haftalarında ve doğumda olmak üzere toplam üç kez idrar örneği alınmıştır. 16. hafta BPA (zararlı madde) örnekleri ile bebeklerin sinirlilik ve hiperaktivite davranışları arasında anlamlı ilişki saptanmış ve bu ilişkinin kız çocuklarda daha kuvvetli olduğu gösterilmiştir.