Dünya’nın soğuyan kısmı yani yer kabuğu, tıpkı bir yapboz gibidir. Farklı tektonik plakalardan oluşur. Aslında dünya, şu anki formuna gelmesini ve üzerindeki kıtaların oluşmasını bu tektonik plakaların zaman içerisindeki itme ve çekme hareketlerine borçludur. Hatta günümüzde de yaşadığımız depremlerin sorumlusu tektonik plaka hareketleridir. Peki dünyamızın 4,5 milyar yaşında olduğunu düşünürsek, tektonik levhalar ilk olarak ne zaman hareket etmeye başlamıştır? Jeoloji biliminin en önemli sorularından biri olan bu soruya bazı araştırmacılar 4 milyar yıl önce bazıları ise 1 milyar yıl önce cevabını vermektedir. İşte bu teorileriden hangisinin doğru olduğuna yönelik yeni bir araştırma da Harvard Üniversitesi araştırmacılarınca yapıldı.

Dünya’daki ana plakalar ve hareket yönleri

Harvard Üniversitesi tarafından yönetilen bir araştırma ekibi Avustralya ve Güney Afrika’daki 3 milyar yıldan daha eski bazı kaya parçalarında ipuçları aradılar. Araştırmaları sonucunda, bu plakaların en az 3,2 milyar yıl önce hareket ettiklerini buldular. Bu çalışma için proje üyeleri Batı Avustralya’daki Pilbara Craton’unu seçtiler. Bir kraton, ilkel, kalın ve çok kararlı bir kabuk parçasıdır. Kratonlar genellikle tektonik plakaların ortasında bulunurlar ve Dünya kıtalarının en eskileridir. Bu onları erken Dünya’yı incelemek için mükemmel bir örnek kılar. Pilbara Craton’u yaklaşık 300 mil boyunca uzanır ve oradaki kayalar 3,5 milyar yıl önce oluşmuştur.

Batı Avustralya’daki Pilbara Craton’unun jeolojik haritası. Buradaki kayaçların yaşları 2,5 ile 3,5 milyar arasında değişmektedir. Araştırmaya söz konusu olan 3,2 milyar yıllık kayaçlar yeşil ile işaretlenen bölgelerde yapılan saha araştırması sonucu ortaya çıkartılmıştır.

Bilim insanları tam olarak da yarkabuğunun en eski parçalarından biri olan Batı Avustralya’daki Pilbra Craton’unun bir bölümünde yılda yaklaşık 2,5 santimetrelik bir enlem kayması buldular ve hareketi 3,2 milyar yıl öncesine tarihlendirdiler. Science Advance isimli bilim dergisinde yayımlanan makaleye göre bu bulguların, günümüzde de yaşanmaya devam eden levha hareketlerinin 2-4 milyar yıl önce gerçekleştiğinin ilk kanıtı olduğuna inanılıyor. Araştırma sonucu, Dünya tarihinde plaka tektoniği kaydını daha da ileriye götüren jeolojik bir kanıt olarak değerlendiriliyor.

Türkiye 3 ana levhanın etkisi altındadır: Avrasya, Arap, Afrika Levhaları

Ana levhalara ek olarak çok sayıda küçük levhalar mevcuttur.

Levha tektoniği dünyanın gelişimi ve evrimi için anahtardır. Bugün dünyanın dış kabuğunun 15 farklı bloktan oluştuğu bilinmektedir. Onlar da dünyadaki kıtaları ve okyanusları oluşturuyor. Bu plakaların milyarlarca yıl içerisindeki hareketleri ile kıtaların ve okyanusların yeri şekillenmiştir. Yine bu tektonik hareketler sayesinde yeni kıtalar oluşmuş ve sıradağlar gibi muazzam yeryüzü şekilleri ortaya çıkmıştır. Tüm bunlar ise Dünya’nın yüzey sıcaklığını milyarca yıl boyunca stabilize ederek istikrarlı bir iklim yaşamını mümkün kılmıştır. Levha tektoniği üzerine yapılan araştırmalar ise bilim insanlarının jeofizik prensiplerini ve gezegenimizin erken evresiyle ilgili bilinmeyenleri anlamalarına yardımcı olur.